рдХ्рдпा рдХрд╣рддा рд╣ै Article 370, рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдХी рдЯिрдк्рдкрдгी рдкрд░ рдХ्рдпा рд╣ै рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा?
..............
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХे рддрд╣рдд рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕्рд╡ाрдпрдд्рддрддा рджी рдЧрдИ рд╣ै। рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХे рдорд╣ाрд░ाрдЬा рд╣рд░ि рд╕िंрд╣ рдиे рд░ाрдЬ्рдп рдХे рднाрд░рддीрдп рдЧрдгрд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╡िрд▓рдп рдХे рджौрд░ाрди рдЗंрд╕्рдЯ्рд░ूрдоेंрдЯ рдСрдл рдПрдХ्рд╕ेрд╢рди рдкрд░ рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рдХिрдпा рдеा। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдЗрд╕ी рдХे рддрд╣рдд рдЖрддा рд╣ै। рд╡рд░्рд╖ 1949 рдоें рдЬрдм рдЗрд╕ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдоें рдкेрд╢ рдХिрдпा рдЧрдпा рддो рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдЗрд╕рдХा рднाрд░ी рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा рдеा। рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХा рдорд╕ौрджा рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЧोрдкाрд▓рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдпंрдЧрд░ рдХрдИ рдорд╕рд▓ों рдкрд░ рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХो рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрдП рдеे। рднाрдЬрдкा рд╣рд░ рдмाрд░ рдЪुрдиाрд╡ рдоें рдЬाрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХो рд╣рдЯाрдиे рдХा рд╡ाрджा рдХрд░рддी рд╣ै। рд╣ाрд▓ांрдХि рджो рдмाрд░ рдХेंрдж्рд░ рдХी рд╕рдд्рддा рдоें рдЖрдиे рдХे рдмाрдж рднाрдЬрдкा рдиे рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдХो рдаंрдбे рдмрд╕्рддे рдоें рдбाрд▓ рджिрдпा। рдпрд╣ां рддрдХ рдХि рдЗрд╕ рд╕рдордп рднाрдЬрдкा рдЙрд╕ी рдкीрдбीрдкी рдХे рд╕ाрде рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХी рд╕рдд्рддा рдоें рд╣ै рдЬो рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХрд░рддी рд░рд╣ी рд╣ै। рдоंрдЧрд▓рд╡ाрд░ рдХो рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдиे рдЬो рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рджी рд╣ै рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдоाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХो рд╣рдЯाрдиे рдпा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХा рд╡ाрджा рдХрд░ рдЕрдм рдХोрдИ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджрд▓ рдлाрдпрджा рдирд╣ीं рд▓े рдкाрдПрдЧा। рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХे рддрд╣рдд рдоिрд▓ी рд╣ैं рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕рд╣ूрд▓िрдпрддें - рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХे рдк्рд░ाрд╡рдзाрдиों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╕ंрд╕рдж рдХो рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХे рдмाрд░े рдоें рд░рдХ्рд╖ा, рд╡िрджेрд╢ рдФрд░ рд╕ंрдЪाрд░ рдоाрдорд▓े рдоें рдХाрдиूрди рдмрдиाрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рд╡िрд╖рдп рд╕े рдЬुрдб़े рдХाрдиूрди рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХेंрдж्рд░ рдХो рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдЕрдиुрдоोрджрди рдЪाрд╣िрдП। - рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдкрд░ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 356 рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдирддीрдЬрддрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдмрд░्рдЦाрд╕्рдд рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдирд╣ीं рд╣ै। - рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХो рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै। - 1976 рдХा рд╢рд╣рд░ी рднूрдоि рдХाрдиूрди рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдкрд░ рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдпाрдиी рджूрд╕рд░े рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд▓ोрдЧ рдпрд╣ां рдЬрдоीрди рдирд╣ीं рдЦрд░ीрдж рд╕рдХрддे। - рд╕ूрдЪрдиा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ (рдЖрд░рдЯीрдЖрдИ) рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ (рдЖрд░рдЯीрдИ) рдХाрдиूрди рдпрд╣ां рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрддा। - рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 360 рдХे рддрд╣рдд рджेрд╢ рдоें рд╡िрдд्рддीрдп рдЖрдкाрддрдХाрд▓ рд▓рдЧाрдиे рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рднी рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдкрд░ рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрддा। - рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдорд╣िрд▓ा рдЕрдЧрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдмाрд╣рд░ рд╢ाрджी рдХрд░рддी рд╣ै рддो рд╡рд╣ рдпрд╣ां рдХी рдиाрдЧрд░िрдХрддा рдЧंрд╡ा рджेрддी рд╣ै। - рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рд╣ी рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХा рдЕрдкрдиा рдЕрд▓рдЧ рдЭंрдбा рдФрд░ рдк्рд░рддीрдХ рдЪिрд╣्рди рднी рд╣ै।
рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдиे рдХрд╣ा, ‘рдЕрд╕्рдеाрдпी рдирд╣ीं рд╣ै 370’
.............
рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдиे 3рдоाрд░्рдЪ 2018 рдХो рдХрд╣ा рдХि рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рджрд░्рдЬा рджिрд▓ाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдЕрд╕्рдеाрдпी рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдирд╣ीं рд╣ै। рдХोрд░्рдЯ рдиे рдкिрдЫрд▓े рд╕ाрд▓ рд╕рд░рдлेрд╕ी рдПрдХ्рдЯ рдХेрд╕ рдоें рджिрдП рдиिрд░्рдгрдп рдХा рднी рд╣рд╡ाрд▓ा рджिрдпा। рдЬрд╕्рдЯिрд╕ рдПрдХे рдЧोрдпрд▓ рдФрд░ рдЖрд░рдПрдл рдирд░ीрдорди рдХी рдкीрда рдиे рдХрд╣ा, ‘рдпे рдоुрдж्рджा рдЗрд╕ी рдЕрджाрд▓рдд рдХे 2017 рд╕рд░рдлेрд╕ी рдоाрдорд▓े рдоें рджिрдП рдиिрд░्рдгрдп рд╕े рдЬुрдб़ा рд╣ै, рдЬрд╣ां рд╣рдо рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХी рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рднूрдоिрдХा рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЙрд╕рдХे рдЕрд╕्рдеाрдпी рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рдХी рдмाрдд рдоाрди рдЪुрдХे рд╣ैं।’ рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं рдмрджрд▓ाрд╡ рднी рдЗрд╕ी рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХे рдХाрд░рдг 1965 рддрдХ рд╡рд╣ां рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдФрд░ рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдеा। рдЙрдирдХी рдЬрдЧрд╣ рд╕рджрд░-рдП-рд░िрдпाрд╕рдд рдФрд░ рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд╣ोрддे рдеे, рдЬिрд╕े рдмाрдж рдоें рдмрджрд▓ा рдЧрдпा। рдкрд╣рд▓े рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдоें рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд░рддीрдп рдиाрдЧрд░िрдХ рдХो рдЕрдкрдиे рд╕ाрде рдкрд╣рдЪाрди-рдкрдд्рд░ рд░рдЦрдиा рдЬрд░ूрд░ी рдеा। рднाрд░ी рд╡िрд░ोрдз рдХे рдмाрдж рдЗрд╕ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХो рднी рд╣рдЯा рджिрдпा рдЧрдпा। рддीрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХा рд╕िрдж्рдШांрдд рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЬрдиा рд╣ै рдпрд╣ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди : рд╢्рдпाрдоा рдк्рд░рд╕ाрдж рднाрд░рддीрдп рдЬрди рд╕ंрдШ рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╢्рдпाрдоा рдк्рд░рд╕ाрдж рдоुрдЦрд░्рдЬी рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि рдЗрд╕рд╕े рднाрд░рдд рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдЯुрдХрдб़ों рдоें рдмंрдЯ рд░рд╣ा рд╣ै। рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдпрд╣ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рд╢ेрдЦ рдЕрдм्рджुрд▓्рд▓ा рдХे рддीрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХे рд╕िрдж्рдзांрдд рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЬрдиा рд╣ै। рдоुрдЦрд░्рдЬी рдиे рдЗрд╕рдХे рдЦिрд▓ाрдл рднूрдЦ рд╣рдб़рддाрд▓ рднी рдХी рдеी। рдмिрдиा рдкрд╣рдЪाрди рдкрдд्рд░ рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдоें рдШुрд╕рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХे рджौрд░ाрди рдЙрди्рд╣ें рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। 23 рдЬूрди 1953 рдХो рд╣िрд░ाрд╕рдд рдоें рд╣ी рдЙрдирдХी рдоौрдд рд╣ो рдЧрдИ рдеी।
рдШिрд╕рддे рдШिрд╕рддे рдШिрд╕ рдЬाрдПрдЧा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди : рдкंрдбिрдд рдиेрд╣рд░ू
рджेрд╢ рдХे рдкрд╣рд▓े рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдкंрдбिрдд рдЬрд╡ाрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू рдиे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХो рдЕрд╕्рдеाрдпी рдк्рд░рдмंрдз рдмрддाрдпा рдеा। 27 рдирд╡ंрдмрд░ 1963 рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓ोрдХрд╕рднा рдоें рдХрд╣ा рдеा рдХि рдЬрд▓्рдж рд╣ी рдЗрд╕े рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдЦрдд्рдо рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдПрдЧा। рдЗрд╕рд╕े рдкрд╣рд▓े 1949 рдоें рд╢्рдпाрдоा рдк्рд░рд╕ाрдж рдоुрдЦрд░्рдЬी рдХे рд╡िрд░ोрдз рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि рдпрд╣ ‘рдШिрд╕рддे рдШिрд╕рддे рдШिрд╕ рдЬाрдПрдЧा’ рдпाрдиी рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдпрд╣ рдЦुрдж рд╣ी рдЦрдд्рдо рд╣ो рдЬाрдПрдЧा। рдоैं рдХрднी рдоंрдЬूрд░ी рдирд╣ीं рджूंрдЧा : рдбॉ. рдЕंрдмेрдбрдХрд░ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиिрд░्рдоाрддा рдбॉ. рднीрдорд░ाрд╡ рдЕंрдмेрдбрдХрд░ рдиे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХो рдоंрдЬूрд░ी рджेрдиे рд╕े рд╕ाрдл рдЗрдирдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि рдпрд╣ рдиिрдпрдо рднाрд░рдд рдХी рд╕्рдеिрд░рддा рдХे рд▓िрдП рдЦрддрд░рдиाрдХ рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрдЧा, рдЗрд╕рд▓िрдП рдоैं рдХрднी рдЗрд╕рдХी рдоंрдЬूрд░ी рдирд╣ीं рджूंрдЧा। рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХी рд╕ीрдПрдо рдорд╣рдмूрдмा рдоुрдл्рддी рдиे рдХрд╣ा рдХि ‘рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдкрд░ рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдХी рдУрд░ рд╕े рджी рдЧрдИ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рдпोрдЧ्рдп рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдЕрдЦंрдбрддा рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдзाрд░्рдоिрдХ, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рднाрд╖ाрдпी рдЕрдЦंрдбрддा рдХो рднी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рджेрддा рд╣ै।’
#Current_Affairs
*1. рднाрд░рдд-рд░ूрд╕ рдХृрд╖ि рд╕ंрдмंрдзों рдХे 70 рд╡рд░्рд╖ों рдХा рдЙрдд्рд╕рд╡ рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╣ुрдЖ рд╣ै?*
-
* рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди*
*2. рдмोрд▓ा рдмुрд▓ी рд░ाрдордоैрдпा, рдкूрд░्рд╡ рдХेंрдж्рд░ीрдп рдоंрдд्рд░ी рдХा рдиिрдзрди рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рд╡рд╣ рдХिрд╕ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджрд▓ рд╕े рдЬुрдб़े рдеे?*
-
*рддेрд▓ुрдЧु рджेрд╢рдо рдкाрд░्рдЯी*
*3. рдХिрд╕ рджेрд╢ рдиे рдеिрдПрдЯрд░ рдУрд▓ंрдкिрдХ 2018 рдХे 8 рд╡ें рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдХी рдоेрдЬрдмाрдиी рдХी?*
-
*рднाрд░рдд*
*4. рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд▓ेрдЦрдХ рдФрд░ рдкрдд्рд░рдХाрд░ рдоुрдЬрдл्рдлрд░ рд╣ुрд╕ैрди рдХा рдиिрдзрди рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рд╕े рд╕्рд╡ाрдЧрдд рдХिрдпा?*
-
* рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢*
*5. рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी рдХे рдирдП рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдХौрди рдЪुрдиे рдЧрдП рд╣ैं?*
-
* рдЪंрдж्рд░рд╢ेрдЦрд░ рдХंрдмрд░*
*6. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╕ा рднाрд░рдд рдХा рдкрд╣рд▓ा рдСрдирд▓ाрдЗрди рд░ेрдбिрдпो рд╕्рдЯेрд╢рди рд╣ै?*
-
* рд░ेрдбिрдпो рдЙрдоांрдЧ*
*7. рдХिрд╕ рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬ्рдп рдиे рдХॉрд░्рдкोрд░ेрдЯ рд╕ोрд╢рд▓ рд░िрд╕्рдкॉрди्рд╕िрдмिрд▓िрдЯी (рд╕ीрдПрд╕рдЖрд░ -2018) рдкрд░ 12 рд╡ीं рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХिрдпा рдеा?*
-
*рдХрд░्рдиाрдЯрдХ*
*8. рдХрди्рдирдб़ рднाрд╖ा рдХे рд▓िрдП 2017 рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдХिрд╕рдиे рд╣ाрд╕िрд▓ рдХिрдпा рд╣ै?*
-
*рдЯी рдкी рдЕрд╢ोрдХ*
*9. рдХौрди рд╕ा рдХेंрдж्рд░ीрдп рдоंрдд्рд░ी рдиे "рдЗंрдбिрдпрди рдкाрд╡рд░ рд╕्рдЯेрд╢рди 2018" рдХे рд╕ंрдЪाрд▓рди рдФрд░ рд░рдЦрд░рдЦाрд╡ рдкрд░ рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдХिрдпा рд╣ै?*
-
* рдЖрд░.рдХे. рд╕िंрд╣*
*10. рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдмंрд╕рдЧрд░ рдмांрдз рдХिрд╕ рдирджी рдкрд░ рдмрдиा рд╣ै?*
-
* рдмेрддрд╡ा рдирджी*
Important Questions
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рдЬिрд╕ рд╕ांрд╡िрдзाрдиिрдХ рдкीрда рдиे рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдкैрд╕िрд╡ рдпूрдеेрдиेрд╕िрдпा рдХो рд╕рд╣ी рдард╣рд░ाрдпा, рдЙрд╕рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдХिрд╕рдиे рдХी?
(a) рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддि рджीрдкрдХ рдоिрд╢्рд░ा
(b) рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддि рдХुрд░िрдпрди рдЬोрд╕ेрдл
(c) рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддि рд░ंрдЬрди рдЧोрдЧोрдИ
(d) рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддि рдбी.рд╡ाрдИ.рдЪंрдж्рд░рдЪूрдб़
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдк्рдпाрд░ेрд▓ाрд▓ рд╡рдбाрд▓ी, рдЬिрдирдХा 9 рдоाрд░्рдЪ, 2018 рдХो рджेрд╣ांрдд рд╣ो рдЧрдпा, рдХा рд╕ंрдмंрдз рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рдеा?
(a) рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдиृрдд्рдп
(b) рд╕ूрдлी рдЧाрдпрди
(c) рдмांрд╕ुрд░ी рд╡ाрджрди
(d) рд╢िрдХ्рд╖ाрд╡िрдж्
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдкैрд╕िрд╡ рдпूрдеेрдиेрд╕िрдпा рдкрд░ рдЕंрддिрдо рдоूрд╣рд░ рдХिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд▓рдЧाрдпी рдЬाрдПрдЧी?
(a) рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдХा рдоेрдбिрдХрд▓ рдмोрд░्рдб
(b) рдЬिрд▓ा рдХрд▓ेрдХ्рдЯрд░
(c) рди्рдпाрдпिрдХ рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ
(d) рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХा рдХोрдИ рди्рдпाрдпाрдзीрд╢
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдиे 12 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдХрдо рдЙрдо्рд░ рдХी рд▓рдб़рдХिрдпों рдХा рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдХो рдлांрд╕ी рдХी рд╕рдЬा рджेрдиे рд╕ंрдмंрдзी рдПрдХ рд╡िрдзेрдпрдХ рдкाрд░िрдд рдХिрдпा। рдРрд╕ा рд╡िрдзेрдпрдХ рдкाрд░िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рджेрд╢ рдХा рджूрд╕рд░ा рд░ाрдЬ्рдп рд╣ै, рдкрд╣рд▓ा рд░ाрдЬ्рдп рдХौрди рд╣ै?
(a) рд╣рд░िрдпाрдгा
(b) рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़
(c) рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢
(d) рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрди рдиे рд╢्рд░рдж्рдзाрд▓ुрдУं рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдХे рд▓िрдП ‘рджрд░्рд╢рди рдХ्рдпू’ рдкрд░िрдпोрдЬрдиा рдЖрд░ंрдн рдХिрдпा рд╣ै?
(a) рд╡ैрд╖्рдгो рджेрд╡ी рдЬрдо्рдоू
(b) рдЬрдЧрди्рдиाрде рдкुрд░ी
(c) рддिрд░ूрдкрддि рдоंрджिрд░
(d) рд╢िрд░рдбी рд╕ाрдИ рдмाрдмा
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрди्рд╣ें рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдлैрдоिрд▓ी рдкेंрд╢рди рджेрдиे рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рд╣ै?
(a) рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдоें рд╢рд╣ीрдж рд╕ैрдиिрдХों рдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХो
(b) рдирдХ्рд╕рд▓ी рд╣िंрд╕ा рдоें рдоाрд░ेे рдЧрдпे рдЕрд░्рдж्рдзрд╕ैрдиिрдХ рдмрд▓ों рдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХो
(c) рдХрд░्рдирд▓ рд░ैंрдХ рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪे рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХो
(d) рд▓ाрдЗрди рдСрдл рдПрдХ्рдЪुрдЕрд▓ рдХंрдЯ्рд░ोрд▓ рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХрд░ рд░рд╣े рдЬрд╡ाрдиाें рдХो
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рд╕े рд╣ाрд▓ рдоें ‘рдПрд▓ी рд╡ीрдЬрд▓ рдЕрд╡ाрд░्рдб’ рд╡ाрдкрд╕ рд▓े рд▓िрдпा рдЧрдпा?
(a) рдЖंрдЧ рд╕ाрди рд╕ू рдХी рд╕े
(b) рд░рдиिрд▓ рд╡िрдХ्рд░рдорд╕िंрдШे рд╕े
(c) рдбोрдиाрд▓्рдб рдЯ्рд░ंрдк рд╕े
(d) рдЕрд╣рдорджी рдиेрдЬाрдж рд╕े
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдЯीрдо рдиे рджेрд╡рдзрд░ рдЯ्рд░ॉрдлी рдЪैंрдкिрдпрдирд╢िрдк 2018 рдЬीрддी рд╣ै?
(a) рдХрд░्рдиाрдЯрдХ
(b) рднाрд░рддीрдп рд░ेрд▓рд╡े
(c) рдЗंрдбिрдпा рдмी
(d) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЗрд╕्рдкाрдд рдХाрд░ोрдмाрд░ी рд╕ंрдЬीрд╡ рдЧुрдк्рддा рдХो рдХिрд╕ рджेрд╢ рдоें ‘рдЗंрдбрд╕्рдЯ्рд░ीрдпрд▓ рдХैрдбेрдЯ рдк्рд░ोрдЧ्рд░ाрдо рдХा рдПंрдмेрд╕рдбрд░’ рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा?
(a) рдпूрдПрд╕рдП рдоें
(b) рдпूрдХे рдоें
(c) рдХрдиाрдбा рдоें
(d) рдЖрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдорд╣िрд▓ा рджिрд╡рд╕ 2018 рдХी рдеीрдо рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдорд╣िрд▓ा рд╡ рдиेрддृрдд्рд╡
(b) рдк्рд░ेрд╕ рдлॉрд░ рдк्рд░ोрдЧ्рд░ेрд╕
(c) рдбिрд╡ाрдЗрдб рдж рдЧैрдк, рд░िрд╢ेрдк рдж рд╡рд░्рд▓्рдб
(d) рд╡ुрдоेрди рдЧрд╡рд░्рдиेंрд╕
рдЙрдд्рддрд░ःb
рдк्рд░рд╢्рдиः рдмाрд▓рдХृрд╖्рдг рджोрд╖ी рдХो рдк्рд░िрдд्рдЬ्рдХрд░ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ 2018 рджेрдиे рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХी рдбिрдЬाрдЗрди рдЙрди्рд╣ोंрдиे рддैрдпाрд░ рдирд╣ीं рдХी рд╣ै?
(a) рдЖрдИрдЖрдИрдПрдо рдЕрд╣рдорджाрдмाрдж
(b) рдЯैрдЧोрд░ рдоेрдоोрд░िрдпрд▓ рдЕрд╣рдорджाрдмाрдж
(c) рдЖрдИрдЖрдИрдПрдо рдмंрдЧрд▓ुрд░ू
(d) рдЖрдИрдЖрдИрдПрдо рдЗंрджौрд░
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдк्рд░рд╢्рдиः рдпूрдиेрд╕्рдХो рдХी рд╣ाрд▓ рдХी рдПрдХ рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡िрдЧрдд рдПрдХ рджрд╢рдХ рдоें рднाрд░рдд рдоें рдмाрд▓ рд╡िрд╡ाрд╣ 47 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े рдХрдо рд╣ोрдХрд░ рдХिрддрдиा рдХिрддрдиा рдк्рд░рддिрд╢рдд рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै?
(a) 18 рдк्рд░рддिрд╢рдд
(b) 22 рдк्рд░рддिрд╢рдд
(c) 27 рдк्рд░рддिрд╢рдд
(d) 30 рдк्рд░рддिрд╢рдд
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕ूрдЪрдиा рдПрд╡ं рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдиे рдкрдд्рд░рдХाрд░ों рдХी рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рд╕्рдХीрдо рдХी рд░ाрд╢ि рдХो 20 рд▓ाрдЦ рд░ुрдкрдпे рд╕े рдмрдв़ाрдХрд░ рдХिрддрдиा рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै?
(a) 50 рд▓ाрдЦ рд░ुрдкрдпे
(b) 70 рд▓ाрдЦ рд░ुрдкрдпे
(c) 80 рд▓ाрдЦ рд░ुрдкрдпे
(d) рдПрдХ рдХрд░ोрдб़ рд░ुрдкрдпे
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиेрдлिрдпू рд░िрдпो рдиे рдирдЧाрд▓ैंрдб рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдкрдж рдХी рд╢рдкрде рд▓ी। рд╡े рдЕрдм рддрдХ рдХिрддрдиी рдмाрд░ рдирдЧाрд▓ैंрдб рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдкрдж рдХी рд╢рдкрде рд▓े рдЪुрдХे рд╣ैं?
(a) рджो рдмाрд░
(b) рддीрди рдмाрд░
(c) рдЪाрд░ рдмाрд░
(d) рдкांрдЪ рдмाрд░
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд╢्рд░ी рдирд░ेंрдж्рд░ рдоोрджी рдиे рдХिрд╕ рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рдмेрдЯी рдкрдв़ाрдУ рдмेрдЯी рдмрдЪाрдУ рдЕрднिрдпाрди рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд▓ाрдЧू рдХिрдпा?
(a) рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी
(b) рд░ाрдпрдкुрд░
(c) рд░ाрдЬрдиंрджрдЧांрд╡
(d) рдЭूंрдЭूрдиु
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХैрдмिрдиेрдЯ рд╕рдЪिрд╡ рдж्рд╡ाрд░ा 8 рдоाрд░्рдЪ рдХो рдЖрд░ंрдн рдХिрдпा рдЧрдпा ‘рдЖрдИ рдоेрдЯ्рд░ो’ рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдмाрдпोрдоीрдЯ्рд░िрдХ рдкрд╣рдЪाрди рдкрдд्рд░
(b) рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдЯोрдХрди
(c) рдЧ्рд░ाрд╣рдХ рд╕ुрд╡िрдзा рдХेंрдж्рд░
(d) рдСрд▓ рдЗंрдбिрдпा рдоेрдЯ्рд░ो рд░ेрд▓ рдХंрдкрдиी рдПрд╕ोрд╕िрдПрд╢рди
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः 8 рдоाрд░्рдЪ, 2018 рдХो рдХेंрдж्рд░ीрдп рд░рд╕ाрдпрди рдПрд╡ं рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдоंрдд्рд░ी рдж्рд╡ाрд░ा 100 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдСрдХ्рд╕ो-рдмाрдпोрдбिрдЧ्рд░ेрдбेрдм्рд▓ рд╕ैрдиिрдЯрд░ी рдиैрдкрдХिрди рд▓ॉрди्рдЪ рдХिрдпा рдЧрдпाा। рдЙрд╕рдХा рдиाрдо рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдЦुрд╢ी
(b) рдЖрд╡ाрдЬ
(c) рд╕рдо्рдоाрди
(d) рд╕ुрд╡िрдзा
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рдердо рдЬрди рдФрд╖рдзि рдоेрдбिрдХрд▓ рд╕्рдЯोрд░ рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдЦोрд▓ा рдЧрдпा рдеा?
(a) рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢
(b) рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
(c) рдкंрдЬाрдм
(d) рдХрд░्рдиाрдЯрдХ
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा 8 рдоाрд░्рдЪ, 2018 рдХो ‘рдорд╣िрд▓ा рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо’ рдХा рд╢ुрднाрд░ंрдн рдХिрдпा рдЧрдпा?
(a) рдиीрддि рдЖрдпोрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा
(b) рдорд╣िрд▓ा рдПрд╡ं рдмाрд▓ рд╡िрдХाрд╕ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп
(c) рдХौрд╢рд▓ рд╡िрдХाрд╕ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп
(d) рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрди рд╡िрдХाрд╕ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХेंрдж्рд░ीрдп рдкेрдЯ्рд░ोрд▓िрдпрдо рдоंрдд्рд░рд▓рдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рдоें рдХрдЪ्рдЪा рддेрд▓ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЖрдкूрд░्рддिрдХрд░्рддा рдХौрди рджेрд╢ рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै?
(a) рдИрд░ाрди
(b) рдЗрд░ाрдХ
(c) рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा
(d) рдпूрдПрдИ
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдЦрдмрд░ों рдоें рд░рд╣ा ‘рд╕рдкोрд╢ी’ рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдкрд╢्рдЪिрдоी рдШाрдЯ рдоें рдоिрд▓ी рд╕ांрдк рдХी рдПрдХ рдк्рд░рдЬाрддि
(b) рд╕ाрдЗрдмрд░ рдоाрд▓рд╡ेрдпрд░
(c) рдПрдХ рд░ोрдмोрдЯिрдХ्рд╕ рдЬिрд╕рдиे рдЦुрдж рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд░рдЦрдиा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै
(d) рдорд▓ेрд░िрдпा рдХी рдирдИ рдЯीрдХा
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиीрд▓ рдмाрд╕ु рдХो рдХिрд╕ рджेрд╢ рдоें рдЖрддंрдХрд╡ाрдж рд░ोрдзी рдкुрд▓िрд╕ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै?
(a) рдХрдиाрдбा рдоें
(b) рдпूрдПрд╕рдП рдоें
(c) рдпूрдХे рдоें
(d) рди्рдпूрдЬीрд▓ैंрдб рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХोрдмे рдм्рд░ाрдпंрдЯ, рдЬिрди्рд╣ें рд╣ाрд▓ рдоें рдСрд╕्рдХрд░ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा, рдХिрд╕ рдЦेрд▓ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै?
(a) рдмाрд╕्рдХेрдЯрдмॉрд▓
(b) рдЧोрд▓्рдл
(c) рдЯेрдиिрд╕
(d) рдлुрдЯрдмॉрд▓
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╡िрдпрддрдиाрдо рдпुрдж्рдз рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдХोрдИ рдЕрдоेрд░िрдХी рдкोрдд рд╡िрдпрддрдиाрдо рдХे рддрдЯ рдкрд░ рдкрд╣ुंрдЪा рд╣ै। рдЙрд╕ рдкोрдд рдХा рдиाрдо рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдпूрдПрд╕рдПрд╕ рдХाрд░्рд▓ рд╡िंрд╕рди
(b) рдпूрдПрд╕рдПрд╕ рд▓ेрд╡िрд╕ рдкुрд▓рд░
(c) рдпूрдПрд╕рдПрд╕ рд▓ॉрд╕ рдПंрдЬрд▓्рд╕
(d) рдпूрдПрд╕рдПрд╕ рдм्рд▓ू рд░िрдЬ
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдиे ‘рдХोрдСрдкрд░ेрдЯिрд╡ рдЗрд▓ेрдХ्рд╢рди рдЕрдеॉрд░िрдЯी’ рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рд╣ै?
(a) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
(b) рд╣рд░िрдпाрдгा
(c) рдкंрдЬाрдм
(d) рдХрд░्рдиाрдЯрдХ
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХिрд╕ рджेрд╢ рдиे рдПрдХ рдХाрдиूрди рдкाрд░िрдд рдХрд░ рдХ्рд░िрдк्рдЯोрдХрд░ेंрд╕ी рдХो рдпूрдПрд╕ рдбॉрд▓рд░ рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╡िрдиिрдордп рдХी рд╡ैрдзाрдиिрдХрддा рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा?
(a) рдЙрдд्рддрд░ рдХोрд░िрдпा
(b) рдоाрд░्рд╢рд▓ рдж्рд╡ीрдк
(c) рд╕ेрд╢ेрд▓्рд╕
(d) рддुрд╡ाрд▓ू
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः 90рд╡ें рдСрд╕्рдХрд░ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдоें рдХिрд╕ рдлिрд▓्рдо рдХो рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдлिрд▓्рдо рдХा рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдЧрдпा?
(a) рде्рд░ी рдмिрд▓рдмोрд░्рдб्рд╕ рдЖрдЙрдЯрд╕ाрдЗрдб рдЗрдмिंрдЧ, рдоिрд╕ूрд░ी
(b) рдбाрд░्рдХेрд╕्рдЯ рдСрд╡рд░
(c) рдм्рд▓ेрдб рд░рдирд░ 2049
(d) рд╢ेрдк рдСрдл рд╡ाрдЯрд░
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╕ी рджूрд░рд╕ंрдЪाрд░ рдХंрдкрдиी рд╡рд░्рд╖ 2019 рдХे рдоूрди рдоिрд╢рди рд╣ेрддु рдЪंрдж्рд░рдоा рдкрд░ 4рдЬी рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЬрдиा рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рд╣ै?
(a) рд╡ोрдбाрдлोрди
(b) рдЬिрдпो
(c) рдЪाрдЗрдиा рдоोрдмाрдЗрд▓
(d) рдПрдЯीрдПंрдбрдЯी
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЬाрд╡ेрдж рдЖрдмिрджी, рдЬिрдирдХा рд╣ाрд▓ рдоें рджेрд╣ांрдд рд╣ो рдЧрдпा, рдХिрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдеे?
(a) рдорд╣िрд▓ा рд╢िрдХ्рд╖ा
(b) рджिрд╡्рдпांрдЧ рдЕрдзिрдХाрд░
(c) рдХुрдкोрд╖рдг
(d) рдЬрдирдЬाрддीрдп рдЕрдзिрдХाрд░
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЗंрдбिрдпрди рдЯрд░्рдл рдЗрдирд╡िрдЯेрд╢рди рдХрдк рдХा рд╕ंрдмंрдз рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рд╕े рд╣ै?
(a) рдЧोрд▓्рдл
(b) рдШुрдб़рджौрдб
(c) рдкोрд▓ो
(d) рдиौрдХाрдпрди
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдоेрд░рда рдХे рд╢рд╣рдЬाрд░ рд░िрдЬ्рд╡ी рдиे рдоैрдХ्рд╕िрдХो рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рдЖрдИрдПрд╕рдПрд╕рдПрдл рд╡िрд╢्рд╡ рдХрдк рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा рдоें рд╡िрд╢्рд╡ рд░िрдХाрд░्рдб рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рд╕्рд╡рд░्рдг рдкрджрдХ рдЬीрддा?
(a) 5 рдоीрдЯрд░ рдПрдпрд░ рдкिрд╕्рдЯрд▓
(b) 10 рдоीрдЯрд░ рдПрдпрд░ рдкिрд╕्рдЯрд▓
(c) 15 рдоीрдЯрд░ рдПрдпрд░ рдкिрд╕्рдЯрд▓
(d) 20 рдоीрдЯрд░ рдПрдпрд░ рдкिрд╕्рдЯрд▓
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः ‘рд╕рдкोрд░्рдЯ рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдПंрдб рдоुрд╕्рд▓िрдо्рд╕’ рдиाрдордХ рд╕ंрдЧрдарди рдиे рдХिрд╕ рджेрд╢ рдоें рд╣ुрдпे рдмрдо рд╡िрд╕्рдлोрдЯों рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рд▓ी рд╣ै?
(a) рдмुрд░्рдХिрдиा рдлाрд╕ो
(b) рддुрд░्рдХी
(c) рд╕िрдпрд░ा рд▓िрдпोрди
(d) рдХрдЬाрдЦрд╕्рддाрди
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः 3 рдоाрд░्рдЪ, 2018 рдХो рдкूрд░्рд╡ोрддрд░ рдХे рддीрди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдЪुрдиाрд╡ рдХे рд▓िрдП рдорддрдЧрдгрдиा рд╕ंрдкрди्рди рд╣ुрдЖ। рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╕ा рд░ाрдЬ्рдп рдЗрди рддीрди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ै?
(a) рдоेрдШाрд▓рдп
(b) рдордгिрдкुрд░
(c) рдд्рд░िрдкुрд░ा
(d) рдирдЧाрд▓ैंрдб
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдоाрдгिрдХ рд╕рд░рдХाрд░ рдХिрд╕ рд╡рд░्рд╖ рд╕े рд▓рдЧाрддाрд░ рдд्рд░िрдкुрд░ा рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдкрдж рдкрд░ рдмрдиे рд░рд╣े?
(a) рд╡рд░्рд╖ 1994 рд╕े
(b) рд╡рд░्рд╖ 1995 рд╕े
(c) рд╡рд░्рд╖ 1997 рд╕े
(d) рд╡рд░्рд╖ 1998 рд╕े
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╡िрд╢्рд╡ рдмैंрдХ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕िрддेрд░рдо рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рджूрд╖िрдд рдирджी рд╣ै। рдпрд╣ рдХिрд╕ рджेрд╢ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै?
(a) рдмोрд▓िрд╡िрдпा рдоें
(b) рдеाрдИрд▓ैंрдб рдоें
(c) рдЗंрдбोрдиेрд╢िрдпा рдоें
(d) рдиाрдЗрдЬीрд░िрдпा рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╕ेрд╢ेрд▓्рд╕ рдХा рд╡рд╣ рдж्рд╡ीрдк рдЬрд╣ां рднाрд░рдд рдЕрдкрдиा рдиौрд╕ैрдиिрдХ рд╕ैрди्рдп рдЕрдб्рдбा рдмрдиा рд░рд╣ा рд╣ै?
(a) рдЕрд╕्рддोрд╡े рдЖрдИрд▓ैंрдб
(b) рдПрдЬंрдк्рд╢рди рдЖрдИрд▓ैंрдб
(c) рдк्рд░ाрд╕्рд▓िрди рдЖрдИрд▓ैंрдб
(d) рд▓ा рдбिрдЧुрдИ рдЖрдИрд▓ैंрдб
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें ‘рд╢िрдЧ्рдоोрдд्рд╕рд╡ 2018’ рдХा рдЖрдпोрдЬрди рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै
(a) рдЧोрд╡ा рдоें
(b) рдХेрд░рд▓ рдоें
(c) рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдоें
(d) рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें ‘рднрдЧोрд░िрдпा рдоेрд▓ा’ рдХा рдЖрдпोрдЬрди рд╣ुрдЖ?
(a) рдмिрд╣ाрд░ рдоें
(b) рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдоें
(c) рдЭाрд░рдЦंрдб рдоें
(d) рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рд╕े рдЬुрдб़ा ‘рдХंрдлрд░्рдЯ рд╡ुрдоेрди’ рд╡िрд╡ाрдж рдХिрди рджो рджेрд╢ों рдХे рдмीрдЪ рд╣ै?
(a) рдпूрдХे рд╡ рдпूрдПрд╕рдП
(b) рдЬрд░्рдордиी рдПрд╡ं рдЪीрди
(c) рдЬाрдкाрди рдПрд╡ं рджрдХ्рд╖िрдг рдХोрд░िрдпा
(d) рдл्рд░ांрд╕ рдПрд╡ं рдЬрд░्рдордиी
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдоाрдорд▓ों рдХे рдоंрдд्рд░ी рд╢्рд░ी рдЬीрддेंрдж्рд░ рд╕िंрд╣ рдиे рдХिрд╕ рджेрд╢ рдХे рд╕ंрдмंрдз рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд ‘рдирдорд╕्рддे-рд╢ाрд▓ोрдо’ рдкрдд्рд░िрдХा рдХे рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХो рд▓ॉрди्рдЪ рдХिрдпा?
(a) рднाрд░рдд-рдХрдиाрдбा
(b) рднाрд░рдд-рдлिрд▓ीрд╕्рддीрди
(c) рднाрд░рдд-рдЗрдЬрд░ाрдЗрд▓
(d) рднाрд░рдд-рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдоिрд╕्рд░ рдХे рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рд▓ाрд▓ рд╕ाрдЧрд░ рдоें рд╕्рдеिрдд рджो рдж्рд╡ीрдкों рддिрд░ाрди рд╡ рд╕рдиाрдлिрд░ рдХो рдХिрд╕ рджेрд╢ рдХो рд╕ौрдкрдиे рдХे рдоिрд╕्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╕рдордЭौрддे рдХो рд╕рд╣ी рдард╣рд░ाрдпा рд╣ै?
(a) рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдЕрд░рдм рдЕрдоीрд░ाрдд
(b) рдУрдоाрди
(c) рд╕рдЙрджी рдЕрд░рдм
(d) рддुрд░्рдХी
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдиे рдЖंрдЧрдирд╡ाрдб़ी рд╕ेрд╡िрдХाрдУं рдХे рдкाрд░िрд╢्рд░рдоिрдХ рдХो рдеोрдХ рдоूрд▓्рдп рд╕ूрдЪрдХांрдХ рд╕े рдЬोрдб़рдиे рдХा рдиिрд░्рдгрдп рд▓िрдпा рд╣ै?
(a) рдмिрд╣ाрд░
(b) рд╣рд░िрдпाрдгा
(c) рдХрд░्рдиाрдЯрдХ
(d) рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЖрд░्рдоेрди рд╕рд░्рдХिрд╕िрдпрди рдХिрд╕ рджेрд╢ рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдиिрд░्рд╡ाрдЪिрдд рд╣ुрдпे рд╣ैं?
(a) рдЖрд░्рдоेрдиिрдпा
(b) рдЕрдЬрд░рдмेрдЬाрди
(c) рдоैрд╕िрдбोрдиिрдпा
(d) рд╕्рдкेрди
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рджेрд╢ рдХे рдХिрд╕ рдЬिрд▓ा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдж्рд╡ाрд░ा ‘рд░ाрдм्рддा’ рдиाрдордХ рд╡ेрдм рдкोрд░्рдЯрд▓ рдЖрд░ंрдн рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै?
(a) рдоुрд░्рд╢ीрджाрдмाрдж (рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓)
(b) рд░ाрдЬौрд░ी (рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░)
(c) рдЕрдоृрддрд╕рд░ (рдкंрдЬाрдм)
(d) рд╢्рд░ीрдирдЧрд░ (рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░)
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рдХे рд░ूрдк्рдкुрд░ рдкрд░рдоाрдгु рд╕ंрдпंрдд्рд░ рдХे рд▓िрдП рднाрд░рдд рдПрд╡ं рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдХिрд╕ рджेрд╢ рдиे рдПрдХ рд╕рдордЭौрддा рдХिрдпा рд╣ै?
(a) рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा
(b) рдл्рд░ांрд╕
(c) рдпूрдиाрдЗрдЯेрдб рдХिंрдЧрдбрдо
(d) рд░ूрд╕
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХ्рд░ाрдЗрд╕िрд▓ рдХी рдЗрдирдХ्рд▓ूрд╕िрдХ्рд╕ рдЗंрдбेрдХ्рд╕ рдоें рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд░ैंрдХिंрдЧ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдпी рд╣ै?
(a) рддрдоिрд▓рдиाрдбु
(b) рдЧोрд╡ा
(c) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
(d) рдХेрд░рд▓
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХिрд╕ рджेрд╢ рдиे рдоाрд░्рдЪ 2018 рдоें рдПрд╕िрдб рдХो ‘рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдЦрддрд░рдиाрдХ рд╣рдеिрдпाрд░’ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡рд░्рдЧीрдХृрдд рдХिрдпा рд╣ै?
(a) рдиॉрд░्рд╡े
(b) рдЖрдпрд░рд▓ैंрдб
(c) рдпूрдиाрдЗрдЯेрдб рдХिंрдЧрдбрдо
(d) рди्рдпूрдЬीрд▓ैंрдб
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдмिрд╢्рдХेрдХ рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рдПрд╢िрдпाрдИ рдХुрд╢्рддी рдЪैंрдкिрдпрдирд╢िрдк рдоें рдирд╡рдЬोрдд рдХौрд░ рдиे рдХिрд╕ рд╡рд░्рдЧ рдоें рднाрд░рдд рдХे рд▓िрдП рдкрд╣рд▓ा рд╕्рд╡рд░्рдг рдкрджрдХ рдЬीрддा?
(a) 55 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо
(b) 60 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо
(c) 65 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо
(d) 50 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः ‘рдЗंрдбिрдпा рдмाрдп рдж рдиाрдЗрд▓’, рдЬो рд╣ाрд▓ рдоें рдЦрдмрд░ों рдоें рд╣ै, рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдоिрд╕्рд░ рдХे рд░ाрдЬрджूрдд рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдЦिрдд рдкुрд╕्рддрдХ
(b) рдоिрд╕्рд░ рдоें рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрд░ंрдн рд╕рдб़рдХ рдкрд░िрдпोрдЬрдиा
(c) рднाрд░рдд рдоें рдоिрд╕्рд░ рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╣ेрддु рдЖрдпोрдЬिрдд рдПрдХ рд╕рдо्рдоेрд▓рди
(d) рдоिрд╕्рд░ рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рд╕ांрд╕्рдХृрддि рд╕рдоाрд░ोрд╣
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╕ाрдЗрдиेрд╕्рддिрдпा, рдЬो рдХि рд╣ाрд▓ рдоें рдЦрдмрд░ों рдоें рд░рд╣ा рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рд╕ीрд░िрдпा рдоें рдПрдХ рдЬрдЧрд╣ рдЬрд╣ां рд╣рд╡ाрдИ рд╣рдорд▓ों рдоें 500 рд╕े рдЕрдзिрдХ рд▓ोрдЧ рдоाрд░े рдЧрдпे
(b) рдЪंрдж्рд░рдоा рдХे рд╕ृрдЬрди рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рд╡ाрд╖्рдкीрдХृрдд рдЧैрд╕ рд╢ैрд▓
(c) рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЧैрд╕ рдЬिрд╕े рд╣ाрд▓ рдоें рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕ंрдШ рдиे рдк्рд░рддिрдмंрдзिрдд рдХрд░ рджिрдпा
(d) рдк्рд░рд╢ांрдд рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ рдоें рдЖрдпा рдПрдХ рдЪрдХ्рд░рд╡ाрдд
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╣ोрд▓ी рдХे рд╕ाрде рдбोрд▓ा рдкूрд░्рдгिрдоा рдХा рдЖрдпोрдЬрди рд╣ोрддा рд╣ै?
(a) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
(b) рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб
(c) рдУрдбिрд╢ा
(d) рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़
рдЙрдд्рддрд░: c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд▓ेрд╡िрд╕ рдЧिрд▓्рдмрд░्рдЯ, рдЬिрдирдХा рд╣ाрд▓ рдоें рджेрд╣ांрдд рд╣ो рдЧрдпा, рдХिрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рд╣ाрд╕िрд▓ рдХी рдеी?
(a) рдлिрд▓्рдо рдиिрд░्рджेрд╢рди
(b) рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд▓ेрдЦрди
(c) рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рд╡िрдЬ्рдЮाрди
(d) рдкुрд░ाрддрдд्рд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрди
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдХे рд╢ोрдз рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдордзुрдоेрд╣ рдмीрдоाрд░ी рдХे рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ैं?
(a) рдЪाрд░
(b) рдкांрдЪ
(c) рдЫрд╣
(d) рд╕ाрдд
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдЬाрд░ी рдЕрдиुрдоाрдиों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡рд░्рд╖ 2011-12 рдХे рдЖрдзाрд░ рд╡рд░्рд╖ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡рд░्рд╖ 2017-18 рдоें рднाрд░рдд рдХी рдк्рд░рддिрд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдп рдХिрддрдиी рд╣ै?
(a) 86,689 рд░ुрдкрдпे
(b) 91,234 рд░ुрдкрдпे
(c) 96,336 рд░ुрдкрдпे
(d) 1,02,344 рд░ुрдкрдпे
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдЙрдд्рддрд░ः рдк्рд░рд╢्рдиः рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे ‘рдиेрд╢рдирд▓ рдлिрдиांрд╕िрдпрд▓ рд░िрдкोрд░्рдЯिंрдЧ рдЕрдеॉрд░िрдЯी’ (рдПрдирдПрдлрдЖрд░рдП) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХो рдоंрдЬूрд░ी рджी рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХрдердиों рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХीрдЬिрдП:
1. рд▓ेрдЦा рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╡िрдиिрдпाрдордХ рд╣ोрдЧी।
2. рдЗрд╕ рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдг рдХे рди्рдпाрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕ूрдЪीрдмрдж्рдз рдХंрдкрдиिрдпों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЧैрд░-рд╕ूрдЪीрдмрдж्рдз рдмрдб़ी рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдХंрдкрдиिрдпां рднी рд╣ोंрдЧी।
3. рдЗрд╕ рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдг рдоें рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рддीрди рдкूрд░्рдгрдХाрд▓िрдХ рд╕рджрд╕्рдп рд╣ोंрдЧे।
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рдХौрди рд╕े рдХрдерди рд╕рдд्рдп рд╣ैं?
(a) рдХेрд╡рд▓ 1 рд╡ 2
(c) рдХेрд╡рд▓ 2 рд╡ 3
(c) рдХेрд╡рд▓ 1 рд╡ 3
(d) 1, 2 рд╡ 3
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЕрдк्рд░ैрд▓ 2018 рдоें рдбिрдлेंрд╕рдПрдХ्рд╕рдкो 2018 (DefExpo) рдХрд╣ां рдЖрдпोрдЬिрдд рд╣ोрдЧा?
(a) рдЪेрди्рдирдИ рдоें
(b) рдмंрдЧрд▓ुрд░ू рдоें
(c) рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी рдоें
(d) рдоुंрдмрдИ рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХेंрдж्рд░ीрдп рдХैрдмिрдиेрдЯ рдиे 1 рдоाрд░्рдЪ 2018 рдХो ‘рднрдЧौрдб़ा рдЕрдкрд░ाрдзी рд╡िрдзेрдпрдХ 2018’ рдХो рдоंрдЬूрд░ी рдк्рд░рджाрди рдХी। рдЗрд╕ рд╡िрдзेрдпрдХ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХिрддрдиी рд░ाрд╢ि рд╕े рдЕрдзिрдХ рдХे рдЕрдкрд░ाрдзों рдкрд░ рдЗрд╕рдХे рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд▓ाрдЧू рд╣ोंрдЧे?
(a) 50 рдХрд░ोрдб़ рд░ुрдкрдпे
(b) 100 рдХрд░ोрдб़ рд░ुрдкрдпे
(c) 150 рдХрд░ोрдб़ рд░ुрдкрдпे
(d) 200 рдХрд░ोрдб़ рд░ुрдкрдпे
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдлрд░рд╡рд░ी-рдоाрд░्рдЪ 2018 рдоें рднाрд░рдд рдХी рдпाрдд्рд░ рдкрд░ рдЖрдпे рдЕрдм्рджुрд▓्рд▓ा рдж्рд╡िрддीрдп рдмिрди рд╣рд╕рди рдХिрд╕ рджेрд╢ рдХे рд╢ाрд╣ рд╣ैं?
(a) рд╕рдКрджी рдЕрд░рдм
(b) рдХрддрд░
(c) рдУрдоाрди
(d) рдЬॉрд░्рдбрди
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः 42рд╡ां рд╕िрд╡िрд▓ рдЖрдЙंрдЯ्рд╕ рджिрд╡рд╕ рдХिрд╕ рддिрдеि рдХो рдордиाрдпा рдЧрдпा?
(a) 26 рдлрд░рд╡рд░ी
(b) 27 рдлрд░рд╡рд░ी
(c) 28 рдлрд░рд╡рд░ी
(d) 1 рдоाрд░्рдЪ
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдЦрдмрд░ों рдоें рд░рд╣ा рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХे ‘рднрд╡िрд╖्рдп’ рдПрдк्рд▓िрдХेрд╢рди рдХा рд╕ंрдмंрдз рдХिрд╕рд╕े рд╣ै?
(a) рд╕्рдХूрд▓ों рдоें рдЦेрд▓ों рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиे рд╕े
(b) рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХे рдкेंрд╢рди рд╕े
(c) рд╕्рдХूрд▓ों рдоेंं рдиिрдпрдоिрдд рдСрдирд▓ाрдЗрди рдХ्рд╡िрдЬ рд╕े
(d) рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдЫाрдд्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╕े
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХा рдкрд╣рд▓ा рдоेрдЧा рдлुрдб рдкाрд░्рдХ 1 рдоाрд░्рдЪ, 2018 рдХो рдХрд╣ां рдЖрд░ंрдн рд╣ुрдЖ?
(a) рдиाрдЧрдкुрд░ рдоें
(b) рдкुрдгे рдоें
(c) рдиाрд╕िрдХ рдоें
(d) рд╕рддाрд░ा рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╡िрд╢्рд╡ рджुрд░्рд▓рдн рдмीрдоाрд░ी рджिрд╡рд╕ рдХрдм рдордиाрдпा рдЬाрддा рд╣ै?
(a) рдоाрд░्рдЪ рдХे рдк्рд░рдердо рд╕ोрдорд╡ाрд░ рдХो
(b) рдлрд░рд╡рд░ी рдХे рдЕंрддिрдо рджिрди
(c) рдлрд░рд╡рд░ी рдХे рдЕंрддिрдо рд╢рдиिрд╡ाрд░ рдХो
(d) рдоाрд░्рдЪ рдХे рдк्рд░рдердо рд░рд╡िрд╡ाрд░ рдХो
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рд▓ॉрд░िрдпрд╕ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдЦेрд▓ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдоें рдХिрд╕ рдЦिрд▓ाрдб़ी рдХो рд╡рд░्рд╖ 2017 рдХा рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕्рдкोрд░्рдЯ्рд╕рдкрд░्рд╕рди рдХा рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рджिрдпा рдЧрдпा?
(a) рд░ोрдЬрд░ рдлेрдбрд░рд░ рдХो
(b) рдХ्рд░िрд╕्рдЯिрдпाрдиो рд░ोрдиाрд▓्рдбो рдХो
(c) рд▓िрдпोрдиेрд▓ рдоेрд╕ी рдХो
(d) рд╡िрд░ाрдЯ рдХोрд╣рд▓ी рдХे
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХांрдЪी рдкीрда рдХे рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп рдЬрдпेंрдж्рд░ рд╕рд░рд╕्рд╡рддी, рдЬिрдирдХा 82 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдоें 28 рдлрд░рд╡рд░ी рдХो рдиिрдзрди рд╣ो рдЧрдпा, рдеेः
(a) рдХांрдЪी рдкीрда рдХे 65рд╡ें рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп
(b) рдХांрдЪी рдкीрда рдХे 61рд╡ें рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп
(c) рдХांрдЪी рдкीрда рдХे 69рд╡ें рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп
(d) рдХांрдЪी рдкीрда рдХे 71рд╡ें рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдЦрдмрд░ों рдоें рд░рд╣ा ‘рдЗंрдбिрдпाрд╕ाрдЗрдЬ’ рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) NIFT рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░рдд рдоें рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг
(b) рдЗрд╕рд░ो рдж्рд╡ाрд░ा рдЪंрдж्рд░рдпाрди рдж्рд╡िрддीрдп рдХे рд╕ाрде рднेрдЬा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рддिрд░ंрдЧा
(c) рдЕंрдЯाрд░्рдХрдЯिрдХा рдоें рднाрд░рдд рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕्рддाрд╡िрдд рдирдпा рд╕्рдЯेрд╢рди
(d) рднाрд░рддीрдп рдерд▓ рд╕ेрдиा рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиाрдЧ, рдЬिрд╕рдХा рдбीрдЖрд░рдбीрдУ рдж्рд╡ाрд░ा 28 рдлрд░рд╡рд░ी, 2018 рдХो рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХिрдпा рдЧрдпा, рд╣ै:
(a) рддीрд╕рд░ी рдкीрдв़ी рдХी рдПंрдЯी рдЯैंрдХ рдоिрд╕ाрдЗрд▓
(b) рдЪौрдеी рдкीрдв़ी рдХी рдПंрдЯी рдЯैंрдХ рдоिрд╕ाрдЗрд▓
(c) рдкांрдЪрд╡ीं рдкीрдв़ी рдХी рдПंрдЯी рдЯैंрдХ рдоिрд╕ाрдЗрд▓
(d) рджूрд╕рд░ी рдкीрдв़ी рдХी рдПंрдЯी рдЯैंрдХ рдоिрд╕ाрдЗрд▓
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд░ोрдЬрдЧाрд░ рд╕ृрдЬрди рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо (рдкीрдПрдордИрдЬीрдкी) рдХो рдХिрд╕ рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдХे рд▓िрдП рдмрдв़ा рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै?
(a) рд╡рд░्рд╖ 2019-20 рддрдХ рдХे рд▓िрдП
(b) рд╡рд░्рд╖ 2021-22 рддрдХ рдХे рд▓िрдП
(c) рд╡рд░्рд╖ 2022-23 рддрдХ рдХे рд▓िрдП
(d) рд╡рд░्рд╖ 2024-25 рддрдХ рдХे рд▓िрдП
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХेंрдж्рд░ीрдп рдХैрдмिрдиेрдЯ рдиे рд╕ांрд╕рджों рдХी рд╕ांрд╕рдж рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рднрдд्рддा рдХो 45,000 рд░ुрдкрдпे рдоाрд╕िрдХ рд╕े рдмрдв़ाрдХрд░ рдХिрддрдиा рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै?
(a) 55,000 рд░ुрдкрдпे рдоाрд╕िрдХ
(b) 60,000 рд░ुрдкрдпे рдоाрд╕िрдХ
(c) 65,000 рд░ुрдкрдпे рдоाрд╕िрдХ
(d) 70,000 рд░ुрдкрдпे рдоाрд╕िрдХ
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рд╡िрднाрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ेрд╡ा рдХे рдХिрддрдиे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ें рдХो ‘рдЪैंрдкिрдпंрд╕’ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдоंрдЬूрд░ी рджी рд╣ै?
(a) 12
(b) 18
(c) 20
(d) 24
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рд╣ाрдеी рдХी рдПрдХ рдирдИ рдк्рд░рдЬाрддि рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдЕрдл्рд░ीрдХा рдоें рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣ाрдеिрдпों рдХी рдк्рд░рдЬाрддिрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рддीрди рд╣ो рдЧрдпी рд╣ै। рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╣ाрдеी рдХी рдк्рд░рдЬाрддि рдирд╣ीं рд╣ै?
(a) рдЕрдл्рд░ीрдХрди рд╕рд╡ाрдиा
(b) рдЕрдл्рд░ीрдХी рд╡рди рд╣ाрдеी
(c) рдПрд╢िрдпाрдИ рд╣ाрдеी
(d) рдмोрд░्рдиिрдпाрдИ рд╣ाрдеी
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рднाрд░рддीрдп рд╡िрдоाрдирдкрдд्рддрди рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдг рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиी рддрд░рд╣ рдХा рдкрд╣рд▓ा ‘рдЙрдб्рдбрдпрди рдмрд╣ु-рдХौрд╢рд▓ рд╡िрдХाрд╕ рдХेंрдж्рд░’ рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдХрд╣ां рдХिрдпा рдЧрдпा?
(a) рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рдоें
(b) рдЪंрдбीрдЧрдв़ рдоें
(c) рдмрдиाрд░рд╕ рдоें
(d) рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдоाрдЗрдХрди рдоैрдХрдХोрд░рдоैрдХ рдХो рдХрд╣ां рдХा рдЙрдк-рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा?
(a) рдХрдиाрдбा
(b) рди्рдпूрдЬीрд▓ैंрдб
(c) рдЖрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा
(d) рдЗंрдЧрд▓ैंрдб
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдлेрд╕рдмुрдХ рдиे ‘рд╡िрд░ाрдеु’ рдХा рдлेрд╕рдмुрдХ рдкृрд╖्рда рд╣рдЯा рджिрдпा। рд╡िрд░ूрдеा рдХा рд╕ंрдмंрдз рдХिрд╕ рджेрд╢ рд╕े рд╣ै?
(a) рд╕ीрд░िрдпा
(b) рдо्рдпांрдоाрд░
(c) рдеाрдИрд▓ैंрдб
(d) рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп
рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢ рдХा рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╡िрдЬрдпाрд▓рдп (850-870-71 рдИ.) рдкрд▓्рд▓рд╡ рдЕрдзीрдирддा рдоें рдЙрд░ैрдпुрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХा рд╢ाрд╕рдХ рдеा। рд╡िрдЬрдпाрд▓рдп рдХी рд╡ंрд╢рдкрд░ंрдкрд░ा рдоें рд▓рдЧрднрд╕ 20 рд░ाрдЬा рд╣ुрдП, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдХुрд▓ рдоिрд▓ाрдХрд░ рдЪाрд░ рд╕ौ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рд╡िрдЬрдпाрд▓рдп рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдЖрджिрдд्рдп рдк्рд░рдердо (871-907), рдкрд░ाрддंрдХ рдк्рд░рдердо (907-955) рдиे рдХ्рд░рдорд╢: рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рдкрд░ांрддрдХ рдк्рд░рдердо рдиे рдкांрдб्рдп-рд╕िंрд╣рд▓ рдирд░ेрд╢ों рдХी рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╢рдХ्рддि рдХो, рдкрд▓्рд▓рд╡ों, рдмाрдгों, рдмैрдбुंрдмों рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯ рдХृрд╖्рдг рджि्рд╡рддीрдп рдХो рднी рдкрд░ाрдЬिрдд рдХिрдпा। рдЪोрд▓ рд╢рдХ्рддि рдПрд╡ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдкрд░ांрддрдХ рд╣ी рдеा। рдЙрд╕рдиे рд▓ंрдХाрдкрддि рдЙрджрдп (945-53) рдХे рд╕рдордп рд╕िंрд╣рд▓ рдкрд░ рднी рдПрдХ рдЕрд╕рдлрд▓ рдЖрдХ्рд░рдордг рдХिрдпा। рдкрд░ांрддрдХ рдЕрдкрдиे рдЕंрддрдоि рджिрдиों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯ рд╕рдо्рд░ाрдЯ् рдХृрд╖्рдг рддृрддीрдп рдж्рд╡ाрд░ा 949 рдИ. рдоें рдмрдб़ी рдмुрд░ी рддрд░рд╣ рдкрд░ाрдЬिрдд рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рдкрд░ाрдЬрдп рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдиींрд╡ рд╣िрд▓ рдЧрдИ। рдкрд░ांрддрдХ рдк्рд░рдердо рдХे рдмाрдж рдХे 32 рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдЕрдиेрдХ рдЪोрд▓ рд░ाрдЬाрдУं рдиे рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рдЗрдирдоें рдЧंрдбрд░ाрджिрдд्рдп, рдЕрд░िंрдЬрдп рдФрд░ рд╕ुंрджрд░ рдЪोрд▓ рдпा рдкрд░ाрддрдХ рджि्рд╡рддीрдп рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे।
рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЕрдн्рдпुрджрдп рдиौрд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рд╣ुрдЖ рдФрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдк्рд░ाрдп:рдж्рд╡ीрдк рдХा рдЕрдзिрдХांрд╢ рднाрдЧ рдЗрд╕рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдоें рдеा। рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдкрд░ рднी рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ी рдеी рдФрд░ рдоाрд▓рджीрд╡ рдж्рд╡ीрдкों рдкрд░ рднी рдЗрдирдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдеा। рдХुрдЫ рд╕рдордп рддрдХ рдЗрдирдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдХрд▓िंрдЧ рдФрд░ рддुंрдЧрднрдж्рд░ рджोрдЖрдм рдкрд░ рднी рдЫाрдпा рдеा। рдЗрдирдХे рдкाрд╕ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдиौрд╕ेрдиा рдеी рдФрд░ рдпे рджрдХ्рд╖िрдг рдкूрд░्рд╡ी рдПрд╢िрдпा рдоें рдЕрдкрдиा рдк्рд░рднाрд╡ рдХ़ाрдпрдо рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдлрд▓ рд╣ो рд╕рдХे। рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдХा рдиिःрд╕рди्рджेрд╣ рд╕рдмрд╕े рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдеा। рдЕрдкрдиी рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рдХрдаिрдиाрдЗрдпों рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдХ़рд░ीрдм рджो рд╢рддाрдм्рджिрдпों рддрдХ рдЕрд░्рдеाрдд् рдмाрд░рд╣рд╡ीं рдИрд╕्рд╡ी рдХे рдордз्рдп рддрдХ рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рди рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╕्рдеिрд░ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рджिрдпा, рд╡рд░рди् рдХрд▓ा рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рдмрд╣ुрдд рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рджिрдпा। рдХुрдЫ рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ों рдХा рдордд рд╣ै рдХि рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдХा 'рд╕्рд╡рд░्рдг рдпुрдЧ' рдеा।
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╡िрдЬрдпाрд▓рдп рдиे рдХी, рдЬो рдЖрд░рдо्рдн рдоें рдкрд▓्рд▓рд╡ों рдХा рдПрдХ рд╕ाрдоंрддी рд╕рд░рджाрд░ рдеा। рдЙрд╕рдиे 850 рдИ. рдоें рддंрдЬौрд░ рдХो рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ рдоें рдХрд░ рд▓िрдпा рдФрд░ рдкाрдг्рдб्рдп рд░ाрдЬ्рдп рдкрд░ рдЪрдв़ाрдИ рдХрд░ рджी। рдЪोрд▓ 897 рддрдХ рдЗрддрдиे рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╣ो рдЧрдП рдеे рдХि, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкрд▓्рд▓рд╡ рд╢ाрд╕рдХ рдХो рд╣рд░ाрдХрд░ рдЙрд╕рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░ рджी рдФрд░ рд╕ाрд░े рдЯौंрдб рдоंрдбрд▓ рдкрд░ рдЕрдкрдиा рдЕрдзिрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдкрд▓्рд▓рд╡, рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рдкрди्рдиों рд╕े рд╡िрд▓ीрди рд╣ो рдЧрдП, рдкрд░ рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рднрдпाрдирдХ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рдиा рдкрдб़ा। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯ рд╢ाрд╕рдХ рдХृрд╖्рдг рддृрддीрдп рдиे 949 рдИ. рдоें рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдкрд░ाрди्рддрдХ рдк्рд░рдердо рдХो рдкрд░ाрдЬिрдд рдХिрдпा рдФрд░ рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЙрдд्рддрд░ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд░ рдЕрдзिрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा। рдЗрд╕рд╕े рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢ рдХो рдзрдХ्рдХा рд▓рдЧा, рд▓ेрдХिрди 965 рдИ. рдоें рдХृрд╖्рдг рддृрддीрдп рдХी рдоृрдд्рдпु рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯों рдХे рдкрддрди рдХे рдмाрдж рд╡े рдПрдХ рдмाрд░ рдлिрд░ рдЙрда рдЦрдб़े рд╣ुрдП।
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЙрдд्рдеाрди
рдЫрдаी рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдордз्рдп рдХे рдмाрдж рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдоें рдкрд▓्рд▓рд╡ों, рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рддрдеा рдкाрдг्рдб्рдп рд╡ंрд╢ों рдХा рд░ाрдЬ्рдп рд░рд╣ा। рдкрд▓्рд▓рд╡ों рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдХांрдЪी, рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рдХी рдмाрджाрдоी рддрдеा рдкाрдг्рдб्рдпों рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдорджुрд░рдИ рдеी, рдЬो рдЖрдзुрдиिрдХ рддंрдЬौрд░ рдоें рд╣ै рдФрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрд░्рдеाрдд् рдХेрд░рд▓ рдоें, рдЪेрд░ рд╢ाрд╕рдХ рдеे। рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХрджрдо्рдм рддрдеा рдЧंрдЧрд╡ंрд╢ों рдХा рд╢ाрд╕рди рдеा। рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдХे рдЕрдзिрдХрддрд░ рд╕рдордп рдоें рдЧंрдЧ рд╢ाрд╕рдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯों рдХे рдЕрдзीрди рдеे рдпा рдЙрдирд╕े рдоिрд▓рддे рд╣ुрдП рдеे। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯ рдЗрд╕ рд╕рдордп рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдеे। рдкрд▓्рд▓рд╡, рдкाрдг्рдб्рдп рддрдеा рдЪेрд░ рдЖрдкрд╕ рдоें рддрдеा рдоिрд▓рдХрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╕ंрдШрд░्рд╖рд░рдд рдеे। рдЗрдирдоें рд╕े рдХुрдЫ рд╢ाрд╕рдХों рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдкрд▓्рд▓рд╡ों рдХे рдкाрд╕ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдиौрд╕ेрдиाрдПँ рднी рдеीं। рдкрд▓्рд▓рд╡ों рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рдкूрд░्рд╡ рдПрд╢िрдпा рдХे рд╕ाрде рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдеे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡्рдпाрдкाрд░ рддрдеा рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХो рдмрдв़ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдИ рд░ाрдЬрджूрдд рднी рдЪीрди рднेрдЬे। рдкрд▓्рд▓рд╡ рдЕрдзिрдХрддрд░ рд╢ैрд╡ рдордд рдХे рдЕрдиुрдпाрдпी рдеे рдФрд░ рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдзुрдиिрдХ рдЪेрди्рдирдИ рдХे рдиिрдХрдЯ рдорд╣ाрдмрд▓ीрдкुрд░рдо рдоें рдХрдИ рдорди्рджिрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा।
рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдХा рдХाрд▓
рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢ рдХे рд╕рдмрд╕े рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд░ाрдЬा рд░ाрдЬрд░ाрдЬ (985-1014 рдИ.) рддрдеा рдЙрд╕рдХा рдкुрдд्рд░ рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо (1012-1044 рдИ.) рдеे। рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдХो рдЙрд╕рдХे рдкिрддा рдиे рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХाрд▓ рдоें рд╣ी рдЕрдкрдиा рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ी рдиिрдпुрдХ्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдеा рдФрд░ рд╕िंрд╣ाрд╕рди рдкрд░ рдмैрдардиे рдХे рдкрд╣рд▓े рд╣ी рдЙрд╕рдиे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рддрдеा рдпुрдж्рдз-рдХौрд╢рд▓ рдоें рджрдХ्рд╖рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ी рдеी। рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдиे рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдЕрдкрдиा рдз्рдпाрди рдкाрдг्рдб्рдп рддрдеा рдЪेрд░ рд╢ाрд╕рдХों рддрдеा рдЙрдирдХे рдоिрдд्рд░ рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдХे рд╢ाрд╕рдХ рдХी рдУрд░ рджिрдпा। рдЙрд╕рдиे рдд्рд░िрд╡ेрди्рдж्рд░рдо рдХे рдиिрдХрдЯ рдЪेрд░ рдХी рдиौрд╕ेрдиा рдХो рдирд╖्рдЯ рдХिрдпा рддрдеा рдХुрдЗрд▓ाрди рдкрд░ рдзाрд╡ा рдмोрд▓ рджिрдпा। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдЙрд╕рдиे рдорджुрд░рдИ рддрдХ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдФрд░ рдкाрдг्рдб्рдп рд╢ाрд╕рдХ рдХो рдЕрдкрдиा рдмंрджी рдмрдиा рд▓िрдпा। рдЙрд╕рдиे рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдкрд░ рднी рдЖрдХ्рд░рдордг рдХिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕ рдж्рд╡ीрдк рдХे рдЙрдд्рддрд░ी рд╣िрд╕्рд╕े рдХो рдЕрдкрдиे рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЕंрдЧ рдмрдиा рд▓िрдпा। рдпे рдХ़рджрдо рдЙрд╕рдиे рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдаाрдпा рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рджрдХ्рд╖िрдг-рдкूрд░्рд╡ рдПрд╢िрдпा рдХे рджेрд╢ों рд╕े рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХो рдЕрдкрдиी рдоुрдЯ्рдаी рдоें рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣рддा рдеा। рдЙрди рджिрдиों рдХोрд░ो рдоंрдбрд▓ рддрдЯ рддрдеा рдоाрд▓ाрдмाрд░, рднाрд░рдд рддрдеा рджрдХ्рд╖िрдг рдкूрд░्рд╡ рдПрд╢िрдпा рдХे рдмीрдЪ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХे рдХेрди्рдж्рд░ рдеे। рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдиे рдоाрд▓рджीрд╡ рдж्рд╡ीрдкों рдкрд░ рднी рдЪрдв़ाрдИ рдХी। рдЙрдд्рддрд░ рдоें рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдиे рдЧंрдЧ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╣िрд╕्рд╕ों рдХो рднी рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ рдоें рд▓े рд▓िрдпा рддрдеा рд╡ेंрдЧी рдХो рднी рд╡िрдЬिрдд рдХрд░ рд▓िрдпा।
рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдХा рдХाрд▓
рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдиे рд░ाрдЬ рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХी рдиीрддि рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рдФрд░ рдкाрдг्рдб्рдп рдЪेрд░ рджेрд╢ों рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдоिрд▓ा рд▓िрдпा। рдЙрд╕рдиे рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдкрд░ рднी рдкूрд░्рдг рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдФрд░ рдПрдХ рдпुрдж्рдз рдоें рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдХे рд░ाрдЬा рдФрд░ рд░ाрдиी рдХे рдоुрдХुрдЯों рдФрд░ рд░ाрдЬ рдЪिрд╣्рдиों рдХो рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ рдоें рд▓े рд▓िрдпा। рдЕрдЧрд▓े рдкрдЪाрд╕ рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдХे рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд╕े рдоुрдХ्рдд рди рд╣ो рд╕рдХा।
рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рддрдеा рд╢ैрд▓ेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдиे рд╡िрднिрди्рди рдЬрдЧрд╣ों рдкрд░ рд╢िрд╡ рддрдеा рд╡िрд╖्рдгु рдХे рдорди्рджिрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╡िрдЬрдп рдХे рдк्рд░рдоाрдг рджिрдП। рдЗрдирдоें рд╕े рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рддंрдЬाрд╡ुрд░ рдХा рд░ाрдЬрд░ाрдЬेрд╢्рд╡рд░ рдорди्рджिрд░ рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХाрд░्рдп 1010 рдИ. рдоें рдкूрд░ा рд╣ुрдЖ। рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдЗрди рдорди्рджिрд░ों рдХी рджीрд╡ाрд░ों рдкрд░ рдЕрдкрдиी рд╡िрдЬрдп рдХे рдмрдб़े-рдмрдб़े рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдЦुрджрд╡ाрдП। рдЗрди्рд╣ीं рд╕े рд╣рдоें рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдФрд░ рдЙрдирдХे рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХे рдмाрд░े рдоें рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдкрддा рд▓рдЧрддा рд╣ै। рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдХा рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдЕрднिрдпाрди рд╡рд╣ рдеा рдЬिрд╕рдоें рд╡рд╣ рдХрд▓िंрдЧ рд╣ोрддा рд╣ुрдЖ рдмंрдЧाрд▓ рдкрд╣ुँрдЪा рдЬрд╣ाँ рдЙрд╕рдХी рд╕ेрдиा рдиे рджो рдирд░ेрд╢ों рдХो рдкрд░ाрдЬिрдд рдХिрдпा। рдЗрд╕ рдЕрднिрдпाрди рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ 1022 рдИ. рдоें рдПрдХ рдЪोрд▓ рд╕ेрдиाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдиे рдХिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕рдиे рд╡рд╣ी рдоाрд░्рдЧ рдЕрдкрдиाрдпा рдЬो рдорд╣ाрди् рд╡िрдЬेрддा рд╕рдоुрдж्рд░рдЧुрдк्рдд рдиे рдЕрдкрдиाрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдЕрднिрдпाрди рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдХी рдк्рд░рд╢рд╕्рддि рдоें рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдиे 'рдЧंрдЧрдИ рдХौंрдбрдЪोрд▓' (рдЕрд░्рдеाрдд् рдЧंрдЧा рдХा рдЪोрд▓ рд╡िрдЬेрддा) рдХी рдкрджрд╡ी рдЧ्рд░рд╣рдг рдХी। рдЙрд╕рдиे рдХाрд╡ेрд░ी рдХे рддрдЯ рдкрд░ рдПрдХ рдирдпी рд░ाрдЬрдзाрдиी 'рдЧंрдЧाрдИрдХोंрдб рдЪोрд▓рдкुрд░рдо्' (рдЧंрдЧा рдХे рдЪोрд▓ рд╡िрдЬेрддा рдХा рд╢рд╣рд░) рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा। рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдХा рдПрдХ рдФрд░ рдоुрдЦ्рдп рдЕрднिрдпाрди рд╢ैрд▓ेрди्рдж्рд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдиौ рд╕ैрдиिрдХ рдЕрднिрдпाрди рдеा। рд╢ैрд▓ेрди्рдж्рд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЖрдард╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдЙрджрдп рд╣ुрдЖ рдеा рдФрд░ рдорд▓ाрдпा рдк्рд░ाрдпрдж्рд╡ीрдк, рд╕ुрдоाрдд्рд░ा, рдЬाрд╡ा рддрдеा рдЙрд╕рдХे рдиिрдХрдЯ рдХे рдж्рд╡ीрдкों рдкрд░ рдЗрд╕рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдеा। рдЪीрди рдХे рд╕ाрде рд╕рдб़рдХ рдХे рд░ाрд╕्рддे рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпाрдкाрд░ рдкрд░ рднी рдЗрд╕рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдеा। рд╢ैрд▓ेрди्рдж्рд░ рд╡ंрд╢ рдХे рд╢ाрд╕рдХ рдмौрдж्рдз рдеे, рдЪोрд▓ों рдХे рд╕ाрде рдЗрдирдХे рдмрдб़े рдЕрдЪ्рдЫे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдеे। рд╢ैрд▓ेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕рдХ рдиे рдиाрдЧрдкрдЯ्рдЯрдо рдоें рдПрдХ рдмौрдж्рдз рдорда рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдеा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЕрдиुрд░ोрдз рдкрд░ рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдиे рдорда рдХे рдЦрд░्рдЪ рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЧ्рд░ाрдо рдХा рдЕрдиुрджाрди рджिрдпा рдеा। рдЗрди рджोрдиों рдХे рдмीрдЪ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдЯूрдЯрдиे рдХा рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдеा рдХि рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХ рднाрд░рддीрдп рд╡्рдпाрдкाрд░ рдоें рдкрдб़рдиे рд╡ाрд▓ी рдмाрдзाрдУं рдХो рд╣рдЯाрдиा рдЪाрд╣рддे рдеे। рдЗрд╕ рдЕрднिрдпाрди рд╕े рдЙрди्рд╣ें рдХाрджрд░рдо рдпा рдХेрджाрд░ рддрдеा рдорд▓ाрдпा рдк्рд░ाрдп:рдж्рд╡ीрдк рдФрд░ рд╕ुрдоाрдд्рд░ा рдоें рдХрдИ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдоिрд▓ी। рдХुрдЫ рд╕рдордп рддрдХ рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЪोрд▓ों рдХी рдиौрд╕ेрдиा рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдеी рддрдеा рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рдЪोрд▓ों рдХी рдЭीрд▓ рдХे рд╕рдоाрди рд╣ो рдЧрдИ рдеी।
рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдЕрдкрдиे рдХрдИ рджूрдд рдЪीрди рднी рднेрдЬे। рд╕рдд्рддрд░ рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХा рдПрдХ рдоंрдбрд▓ 1077 рдИ. рдоें рдЪोрд▓ рджूрддों рдХे рд░ूрдк рдоें рдЪीрди рдЧрдпा рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рдЙрд╕े 81,800 рдХांрд╕्рдп рдоुрдж्рд░ाрдУं рдХी рдоाрд▓ा рдоिрд▓ी, рдЕрд░्рдеाрдд् рдпрд╣ рд╕ंрдЦ्рдпा рдЙрддрдиी рд╣ी рдеी, рдЬिрддрдиी рдЙрди рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХी рд╡рд╕्рддुрдПँ рдеीं, рдЬिрд╕рдоें рдХрдкूрд░, рдХрдв़ाрдИ рдХिрдП рдХрдкрдб़े, рд╣ाрдеी рджांрдд, рдЧैंрдбों рдХे рд╕ींрдЧ рддрдеा рд╢ीрд╢े рдХा рд╕ाрдоाрди рдеा। рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯों рдХे рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ी рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рд╕े рдмрд░ाрдмрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХिрдпा। рдЗрди्рд╣ें рдЙрдд्рддрд░рдХाрд▓ीрди рдЪाрд▓ुрдХ्рдп рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрдирдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдХрд▓्рдпाрдгी рдоें рдеी। рдЪोрд▓ рдФрд░ рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рдоें рд╡ेंрдЧी (рд░ाрдпрд▓рд╕ीрдоा), рддुंрдЧрднрдж्рд░ рдФрд░ рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдХे рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдо рдоें рдЧंрдЧों рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд░ рдк्рд░рднुрдд्рд╡ рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдоें рдХिрд╕ी рднी рдкрдХ्рд╖ рдХी рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдЬрдп рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рдФрд░ рджोрдиों рдкрдХ्рд╖ рдЕрди्рддрддः рдХрдордЬ़ोрд░ рдкрдб़ рдЧрдП। рдРрд╕ा рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рдпुрдж्рдз рдХी рднрдпंрдХрд░рддा рдмрдв़рддी рдЧрдИ। рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рдХे рд╢рд╣рд░ों рдХो, рдЬिрдирдоें рдХрд▓्рдпाрдгी рд╢ाрдоिрд▓ рдеा, рддрд╣рд╕-рдирд╣рд╕ рдХрд░ рдбाрд▓ा рдФрд░ рдЬрдирддा рдХा, рдЬिрд╕рдоें рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдФрд░ рдмрдЪ्рдЪे рд╢ाрдоिрд▓ рдеे, рдХ़рдд्рд▓ेрдЖрдо рдХिрдпा। рдпрд╣ी рдиीрддि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкाрдб्рдп рд░ाрдЬाрдУं рдХे рд╕ाрде рдЕрдкрдиाрдИ। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдХी рдк्рд░ाрдЪीрди рд░ाрдЬрдзाрдиी рдЕрдиुрд░ाрдзाрдкुрд░ рдХो рднी рдзрд░ाрд╢ाрдпी рдХрд░ рджिрдпा рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рдХे рд░ाрдЬा рдФрд░ рд░ाрдиी рдХे рд╕ाрде рдмрдб़ी рдХрдаोрд░рддा рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХिрдпा। рдпे рдХाрд░्рдп рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдкрд░ рдХрд▓ंрдХ рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЪोрд▓ рдХिрд╕ी рднी рджेрд╢ рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ेрддे рдеे, рддो рдЙрд╕рдоें рдаोрд╕ рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХ़ाрдпрдо рдХрд░рддे рдеे। рдЪोрд▓-рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдмाрдд рдпрд╣ рдеी рдХि, рд╡े рдЕрдкрдиे рд╕ाрд░े рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЧ्рд░ाрдоों рдоें рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рддे рдеे।
рдЪोрд▓ рдмाрд░рд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рддрдХ рд╕рдоृрдж्рдзрд╢ाрд▓ी рдмрдиे рд░рд╣े, рд▓ेрдХिрди рддेрд░рд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдЖрд░рдо्рдн рдоें рдЙрдирдХा рдкрддрди рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा। рдмाрд░рд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рддрдХ рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рдЙрдд्рддрд░ рдХाрд▓ीрди рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рдХी рд╢рдХ्рддि рднी рдХ्рд╖ीрдг рдкрдб़ рдЧрдИ рдеी। рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдЬрдЧрд╣ рдЕрдм рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рдкाрдг्рдб्рдп рддрдеा рд╣ोрдпрд╕рд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рддрдеा рдЙрдд्рддрд░рдХाрд▓ीрди рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдХी рдЬрдЧрд╣ рдпाрджрд╡ рдФрд░ рдХाрдХрддीрдп рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдиे рд▓े рд▓ी рдеी। рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдиे рднी рдХрд▓ा рддрдеा рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджिрдпा। рджुрд░्рднाрдЧ्рдпрд╡рд╢ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдкрд╕ рдоें рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рдХो рдХрдордЬ़ोрд░ рдмрдиा рд▓िрдпा। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХे рдирдЧрд░ों рдХा рд╡िрдз्рд╡ंрд╕ рдХिрдпा рдФрд░ рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХी рдорди्рджिрд░ों рдХो рднी рдирд╣ीं рдЫोрдб़ा। рдЕрди्рддрддः рдЪौрджрд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдЖрд░рдо्рдн рдоें рджिрд▓्рд▓ी рдХे рд╕ुрд▓्рддाрдиों рдиे рдЗрдирдХो рдЬрдб़ рд╕े рдЙрдЦाрдб़ рджिрдпा।
рдЪोрд▓ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди
рдЪोрд▓ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрдж рд░ाрдЬा рдХा рд╣ोрддा рдеा। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ीрди рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд░ाрдЬрддंрдд्рд░ाрдд्рдордХ рдеी। рд░ाрдЬा рдХा рдкрдж рд╡ंрд╢ाрдиुрдЧрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеा। рд░ाрдЬा рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдоंрдд्рд░िрдкрд░िрд╖рдж рдХी рд╡्рдпрд╡рдеा рдеी। рд░ाрдЬрдХीрдп рдЖрджेрд╢ों рдХा рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди 'рдУрд▓ै' рдиाрдо рдХे рдЕрддिрд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे। рд░ाрдЬा рдХे рдк्рд░рдзाрди рд╕рдЪिрдд рдХो 'рдФрд▓рдиाрдпрдордХрдо' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдЪोрд▓ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рднाрдЧ рд▓ेрдиे рд╡ाрд▓े рдЙрдЪ्рдЪ рдкрджाрдзिрдХाрд░िрдпों рдХो 'рдкेрд░ुрди्рджрдирдо्' рдПрд╡ं рдиिрдо्рди рд╢्рд░ेрдгी рдХे рдкрджाрдзिрдХाрд░िрдпों рдХो 'рд╢ेрд░ुрди्рджрдирдо्' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд╕ рд╕рдордп рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рд╡ेрддрди рдХा рднुрдЧрддाрди рдкрдХрдж рд░ूрдк рдоें рди рдХрд░рдХे рднूрдоि рдХे рд░ूрдк рдоें рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। 'рд╡िрдбैрдпाрдзिрдХाрд░िрди' рдиाрдо рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХाрд░्рдп рдк्рд░ेрд╖рдХ рдХिрд░ाрдиे рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рдеा। рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों (рдоंрдд्рд░िрдпों) рдХो 'рдЙрдбрдирдХुрдЯ्рдЯрдо्' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा।
рдк्рд░рд╢ाрд╕рдХीрдп рдЗрдХाрдЗрдпाँ
рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рд╣ेрддु рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп 6 рдк्рд░ाрди्рддों рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рдеा। рдк्рд░ाрди्рддों рдХो 'рдордг्рдбрд▓рдо्' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдк्рд░ाрдпः рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ों рдХो рдпрд╣ां рдХा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рджेрдЦрдиा рдкрдб़рддा рдеा। рдордг्рдбрд▓рдо् рдХो рдХोрдЯ्рдЯрдо (рдХрдоिрд╢्рдирд░ी) рдоें, рдХोрдЯ्рдЯрдо рдХो рдиाрдбु (рдЬ़िрд▓े) рдоें рдПрд╡ं рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдиाрдбु рдХो рдХрдИ рдХुрд░्рд░рдоों (рдЧ्рд░ाрдо рд╕рдоूрд╣) рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдмрдб़े-рдмрдб़े рд╢рд╣рд░ рдпा рдЧांрд╡ рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рдХुрд░्рд░рдо рдмрди рдЬाрддे рдеे рдФрд░ рддрдиिрдпूрд░ рдпा рддंрдХुрд░рдо рдХрд╣рд▓ाрддे рдеे। рдордг्рдбрд▓рдо् рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рддрд░ рддрдХ рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╣ेрддु рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рднाрдУं рдХा рд╕рд╣рдпोрдЧ рд▓िрдпा рдЬाрддा рдеा। 'рдиाрдбु' рдХी рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рднा рдХो 'рдиाрдЯूрд░' рдПрд╡ं рдирдЧрд░ рдХी рд╕рднाрдУं рдХो рдХ्рд░рдорд╢ः рд╢्рд░ेрдгी рдФрд░ рдкूрдЧ рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдкрд░ाрди्рддрдХ рдк्рд░рдердо рдХे рд╢ाрд╕рди рдХे 12рд╡ें рдПрд╡ं 14рд╡ें рд╡рд░्рд╖ рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рд╡ 'рдЙрдд्рддрд░рдоेрд░ूрд░ рдЕрднिрд▓ेрдЦों' рдоें рдЪोрд▓ рдХाрд▓ीрди рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдПрд╡ं рдЧ्рд░ाрдо рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдоिрд▓рддा рд╣ै। рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рди рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХी рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдеी। рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдоें 'рдЙрд░' рддрдеा 'рд╕рднा' рд╡ рдорд╣ाрд╕рднा рдХे рд╕рджрд╕्рдп рд╡рдпрд╕्рдХ рд╣ोрддे рдеे। рдЙрд░ рд╕рд░्рд╡рд╕ाрдзाрд░рдг рд▓ोрдЧों рдХी рд╕рдоिрддि рдеी, рдЬिрд╕рдХा рдХाрд░्рдп рд╣ोрддा рдеा- рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рддाрд▓ाрдмों рд╡ рдмрдЧीрдЪों рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ेрддु рдЧांрд╡ рдХी рднूрдоि рдХा рдЕрдзिрдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиा।
рд╕рднा рдпा рдЧ्рд░ाрдо рд╕рднा
рдпрд╣ рдоूрд▓рддः рдЕрдЧ्рд░рд╣ाрд░ों рд╡ рдм्рд░ाрд╣्рдордгों рдмрд╕्рддिрдпों рдХी рд╕ंрд╕्рдеा рдеी। рдЗрд╕рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХो 'рдкेрд░ुрдордХ्рдХрд▓' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। 'рд╡ाрд░िрдпрдо' (рдХाрд░्рдпрдХाрд░िрдгी рд╕рдоिрддि) рдХी рд╕рджрд╕्рдпрддा рд╣ेрддु 35 рд╕े 70 рд╡рд░्рд╖ рдХे рдмीрдЪ рддрдХ рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдЕрд╡рд╕рд░ рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╡рд╣ рдХрдо рд╕े рдХрдо рдбेрдв़ рдПрдХрдб़ рднूрдоि рдХा рдоाрд▓िрдХ рдПрд╡ं рд╡ैрджिрдХ рдоंрдд्рд░ों рдХा рдЬ्рдЮाрддा рд╣ो। рдЗрди рдЕрд░्рд╣рддाрдУं рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдХे рдЪुрдиे рдЧрдпे 30 рд╕рджрд╕्рдпों рдоें рд╕े 12 рдЬ्рдЮाрдиी рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рд╕рдоिрддि 'рд╕рдо्рд╡рдд्рд╕рд░ рд╡ाрд░िрдпрдо्' рдХे рд▓िрдП рдЪुрдиा рдЬाрддा рдеा рдФрд░ рд╢ेрд╖ рдмрдЪे 18 рд╕рджрд╕्рдпों рдоें 12 рдЙрдж्рдпाрди рд╕рдоिрддि рдХे рд▓िрдП рдПрд╡ं 6 рдХो рддрдб़ाрдЧ рд╕рдоिрддि рдХे рд▓िрдП рдЪुрдиा рдЬाрддा рдеा।
рд╕рднी рдХी рдмैрдардХ рдЧांрд╡ рдоें рдорди्рджिрд░ рдХे рд╡ृрдХ्рд╖ рдХे рдиीрдЪे рдПрд╡ं рддाрд▓ाрдм рдХे рдХिрдиाрд░े рд╣ोрддी рдеी। рдорд╣ाрд╕рднा рдХो 'рдкूрд░ुрдЧрд░्рд░ि', рдЗрд╕рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХो 'рдкेрд░ुрдордХ्рдХрд▓' рдПрд╡ं рд╕рдоिрддि рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХो 'рд╡ाрд░िрдпрдк्рдкेрд░ुрдордХ्рдХрд▓' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХी рд╕рднा рдХो 'рдирдЧрд░рдо्' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдирдЧрд░ों рдоें рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХे рд╡िрднिрди्рди рд╕ंрдЧрдарди рдеे, рдЬैрд╕े- рдордгिрдЧ्рд░ाрдо, рд╡рд▓ंрдЬीрдпрд░ рдЖрджि। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдХे 'рдЙрд░' рдХा рд░ूрдк рд▓рдШुрдЧрдгрддंрдд्рд░ рдЬैрд╕ा рдеा। рдЗрд╕ рд╕рдордп рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рднूрдоि рдорд╣ाрд╕рднा рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╣ोрддी рдеी। рдорд╣ाрд╕рднा рдЧ्рд░ाрдорд╡ाрд╕िрдпों рдкрд░ рдХрд░ рд▓рдЧाрдиे, рдЙрд╕े рд╡рд╕ूрд▓рдиे рдПрд╡ं рдмेрдЧाрд░ рд▓ेрдиे рдХा рднी рдЕрдзिрдХाрд░ рдЕрдкрдиे рдкाрд╕ рд░рдЦрддी рдеी। рд╕рднा рдпा рдорд╣ाрд╕рднा рд╡рд░्рд╖ рдоें рдПрдХ рдмाрд░ рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдХрд░ рджेрддी рдеी। рдорд╣ाрд╕рднा рдХी рдЖрдп рдФрд░ рд╡्рдпрдп рдХा рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे। рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдЕрд╕ाрдоाрди्рдп рд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рд╣ी рдЧ्рд░ाрдорд╕рднा рдХे рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рд╢ाрд╕рди рдоें рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХрд░рддी рдеी।
рдЖрдп рдХा рд╕्рд░ोрдд
------------
рдЪोрд▓ рдХाрд▓ीрди рдЕрди्рдп рдХрд░
рдЖрдпрдо рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдХрд░
рдорд░рдордЬ्рдЬाрдбि рд╡ृрдХ्рд╖ рдХрд░
рдХрдбрдоै рд╕ुрдкाрд░ी рдкрд░ рдХрд░
рдордиैрдЗрд░ै рдЧृрд╣ рдХрд░
рдХрдвै़рдЗрд░ै рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдк्рд░рддिрд╖्рдаाрдиों рдкрд░ рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд░
рдкेрд╡िрд░ рддेрд▓рдШाрдиी рдХрд░
рдХिрдбाрдХ्рдХाрд╢ु рдирд░ рдкрд╢ुрдзрди рдХрд░
рдХрдбिрдоै рд▓рдЧाрди
рдкाрдбिрдХाрд╡рд▓ рдЧ्рд░ाрдо рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХрд░
рд╡ाрд╢рд▓्рдкिрд░рдордо рдж्рд╡ाрд░ рдХрд░
рдордЧрди्рдоै рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХрд░
рдЖрдЬीрд╡рдХ्рдХाрд╢ु рдЖрдЬीрд╡िрдХा рдкрд░ рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд░
рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдЖрдп рдХा рдоुрдЦ्рдп рд╕ाрдзрди рднूрд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдеा। рднूрд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиे рд╕े рдкूрд░्рд╡ рднूрдоि рдХा рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг, рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдПрд╡ं рдиाрдк-рдЬोрдЦ рдХрд░ाрдИ рдЬाрддी рдеी। рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдЕрднिрд▓ेрдЦों рд╕े рдЬ्рдЮाрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि, рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдк्рд░рдердо рдПрд╡ं рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рдХे рдкैрд░ рдХी рдоाрдк рд╣ी рднूрдоि рдХी рд▓рдо्рдмाрдИ рдоाрдкрдиे рдХी рдЗрдХाрдИ рдмрдиी। рднूрдоिрдХрд░ рднूрдоि рдХी рдЙрд░्рд╡рд░рддा рдПрд╡ं рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдл़рд╕рд▓ рдЪрдХ्рд░ рджेрдЦрдиे рдХे рдмाрдж рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। рд╕рдо्рднрд╡рддः рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рднूрдоि рдХрд░ рдЙрдкрдЬ рдХा рдПрдХ рддिрд╣ाрдИ рд╣ुрдЖ рдХрд░рддा рдеा, рдЬिрд╕े рдЕрди्рди рд╡ рдирдХ़рдж рджोрдиों рд░ूрдкों рдоें рд▓िрдпा рдЬाрддा рдеा। рдЪोрд▓ рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдоें рднूрдоि рдХрд░ рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЕрди्рдп рдХрд░ों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдоिрд▓рддा рд╣ै।
рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡िрднाрдЧ рдХा рдЙрдЪ्рдЪ рдЕрдзिрдХाрд░ी 'рд╡рд░िрдд्рдкोрдд्рддрдЧрдХрдХ्' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдЗрди рдХрд░ों рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд् рдЪोрд▓ рд░ाрдЬा рдиिрдХрдЯрд╡рд░्рддी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рд▓ूрдЯ рдоाрд░ рд╕े рднी рдЕрдкрдиी рдЖрдп рдмрдв़ाрддे рдеे। рд╡िрд╡ाрд╣ рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдкрд░ рднी рдХрд░ рд▓рдЧрддा рдеा। рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдоें рдХрд░ो рд╡ рд╡рд╕ूрд▓िрдпों рдХे рд▓िрдП 'рд╣рд░ै' рдпा 'рд╡рд░ि', 'рдорд░ुрди्рдкाрдбु' рдФрд░ 'рдж्рд░ंрдбрдо्' рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрди्рди рдХा рдоाрди рдПрдХ рдХрд▓рдо (рддीрди рдорди) рдеा। рдмेрд▓ि рднूрдоि рдоाрдк рдХी рдЗрдХाрдИ рдеी। рд╕ोрдиे рдХे рд╕िрдХ्рдХे рдХो рдХाрд╢ु рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдЪोрд▓ рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдоें рднूрдоि рдХрд░ рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХрд░ рд▓рдЧाрдП рдЬाрддे рдеे, рдЬैрд╕े- рдорд░рдордЬ्рдЬाрдбि (рдЙрдкрдпोрдЧी рд╡ृрдХ्рд╖рдХрд░), рдХрдбрдоै (рд╕ुрдкाрдб़ी рдХे рдмाрдЧ़ाрди рдкрд░ рдХрд░), рдордиैрдЗрд░ै (рдЧृрд╣рдХрд░), рдХрдв़ैрдЗрд░ै (рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдк्рд░рддिрд╖्рдаाрди рдХрд░), рдкेрд╡िрд░ (рддेрд▓рдШाрдиी рдХрд░), рдкाрдбिрдХाрд╡рд▓ (рдЧ्рд░ाрдо рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХрд░), рдордЧрди्рдпै (рд╕्рд╡рд░्рдгрдХाрд░, рд▓ौрд╣рдХाрд░, рдХुрдо्рднрдХाрд░, рдмрдв़рдИ рдЖрджि рдХे рдкेрд╢ों рдкрд░ рд▓рдЧाрдпा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд░)।
рд╕ैрди्рдп рд╕ंрдЧрдарди
рдЪोрд▓ों рдХी рд╕्рдеाрдпी рд╕ेрдиा рдоें рдкैрджрд▓, рдЧрдЬाрд░ोрд╣ी, рдЕрд╢्рд╡ाрд░ोрд╣ी рдЖрджि рд╕ैрдиिрдХ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддे рдеे। рдЗрдирдХे рдкाрд╕ рдПрдХ рдмрдб़ी рдиौрд╕ेрдиा рдеी, рдЬो рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдк्рд░рдердо рдПрд╡ं рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдХे рд╕рдордп рдоें рдЪрд░рдоोрдд्рдХрд░्рд╖ рдкрд░ рдеी। рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рдЪोрд▓ों рдХी рдиौрд╕ेрдиा рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी 'рдЪोрд▓ों рдХी рдЭीрд▓' рдмрди рдЧрдИ। 'рдмрдб़рдкेрд░्рд░ рдХैрдХрдХोрд▓рд╕' рд░ाрдЬा рдХी рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдоें рддैрдиाрдд рдкैрджрд▓ рджрд▓ рдХो рдХрд╣рддे рдеे, рдЬрдмрдХि 'рдХुंрдЬिрд░-рдорд▓्рд▓рд░' рдЧрдЬाрд░ोрд╣ी рджрд▓ рдХो, 'рдХुрджिрд░ैрдЪ्рдЪैрд╡рдЧрд░' рдЕрд╢्рд╡ाрд░ोрд╣ी рджрд▓ рдХो, 'рдмिрд▓्рд▓िрдЧрд▓' рдзрдиुрд░्рдзाрд░ी рджрд▓ рдХो, 'рдХैрдХрдХोрд▓рд╕' рдкैрджрд▓ рд╕ेрдиा рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдХो, 'рд╕ैрдЧुрди्рджрд░' рднाрд▓ा рд╕े рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХрд░рдиे рдоें рдиिрдкुрдг рд╕ैрдиिрдХों рдХो рдПрд╡ं 'рд╡ेрд▓ैрдХ्рдХाрд░' рд░ाрдЬा рдХी рдЕрддिрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдЕंрдЧрд░рдХ्рд╖рдХ рдХो рдХрд╣рддे рдеे। рд╕ेрдиा рдЧुрд▓्рдоों рд╡ рдЫाрд╡рдиिрдпों (рдХрдбрдЧрдо) рдоें рд░рд╣рддी рдеी। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рд╕ेрдиा рдХी рдЯुрдХрдб़ी рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХो рдиाрдпрдХ рддрдеा рд╕ेрдиाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХो рдорд╣ाрджрдг्рдбрдиाрдпрдХ рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рд╕ेрдиा рдоें рдЕрдиेрдХ рд╕ेрдиाрдкрддि рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдеे, рдЬिрди्рд╣ें рдм्рд░рд╣्рдоाрдзिрд░ाрдЬ рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा।
рди्рдпाрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा
рд░ाрдЬा рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рд╣ोрддा рдеा। рдЪोрд▓ рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдоें рд░ाрдЬा рдХे рдзрд░्рдоाрд╕рди рдХा рдЕंрддिрдо рди्рдпाрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рд░ाрдЬा рдзрд░्рдоाрд╕рдирднрдЯ्рдЯ (рд╕्рдоृрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдЬ्рдЮाрддा, рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдПрд╡ं рд╡िрдж्рд╡ाрди) рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рди्рдпाрдп рдХрд░рддा рдеा। рдЫोрдЯे рд╡िрд╡ाрджों рдкрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рдиिрдЧрдо рдиिрд░्рдгрдп рджेрддे рдеे। рдЪोрд▓ों рдХी рджрдг्рдб рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЖрд░्рдеिрдХ рджрдг्рдб рдПрд╡ं рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЕрдкрдоाрди рдХा рджрдг्рдб рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдк्рд░ाрдпः рдЖрд░्рдеिрдХ рджрдг्рдб рдХाрд╢ु (рдоुрдж्рд░ा) рдоें рджिрдпा рдЬाрддा рдеा।
рдЪोрд▓рдХाрд▓ीрди рд╕рдоाрдЬ
рдЪोрд▓ों рдХे рд╕рдордп рдЬाрддि рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдПрд╡ं 'рд╡ेрд▓्рд▓ाрд▓' (рд╢ूрдж्рд░ рд╡рд░्рдЧ рдХे рдмрдб़े рднूрд╕्рд╡ाрдоी) рдХा рд╕्рдеाрди рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдеा। рдм्рд░ाрд╣्рдордгों рдХो рджी рдЧрдпी рдХрд░ рдоुрдХ्рдд рднूрдоि рдХो 'рдЪрддुрд░्рд╡ेрджि рдоंрдЧрд▓рдо्' рдХрд╣рддे рдеे। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХुрдЫ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╡рд░्рдЧो рдоें 'рдмрд▓ंрдЧै' рдХे рдкाрд╕ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ोрддे рдеे। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рдХ्рд╖рдд्рд░िрдп рдПрд╡ं рд╡ैрд╢्рдп рд╡рд░्рдЧ рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдирд╣ीं рдеा। рдЪोрд▓ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдХुрдЫ рд╡рд░्рдЧों рдХो рдЕрдЫूрдд (рдкрд░ैрдпा) рдоाрдиा рдЬाрддा рдеा। рд╡ेрд▓्рд▓ाрд▓ рд╢ूрдж्рд░ рдХृрд╖рдХ рдеे। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рдЙрдЪ्рдЪ рд╡рд░्рдЧ рдХे рдкुрд░ुрд╖ों рддрдеा рдиिрдо्рди рд╡рд░्рдЧ рдХी рдорд╣िрд▓ाрдУं рд╕े рд░рдерд░ाрдЬ рдиाрдордХ рдПрдХ рдирдпे рд╡рд░्рдЧ рдХा рдЙрджрдп рд╣ुрдЖ। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рд╕्рдеिрддि рдкूрд░्рд╡рдХाрд▓ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдмेрд╣рддрд░ рдеी। рдЙрдЪ्рдЪ рдХुрд▓ рдХी рд╕्рдд्рд░िрдпां рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╕े рд╕ंрдмрдж्рдз рдеीं, рдХिрди्рддु рд╕рддी рдк्рд░рдеा рдПрд╡ं рджेрд╡рджाрд╕ी рдк्рд░рдеा рдЬैрд╕ी рдХुрд░ीрддिрдпां рднी рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдеीं। рджाрд╕ рдк्рд░рдеा рдХा рднी рдк्рд░рдЪрд▓рди рдеा।
рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕्рдеिрддि
рдЪोрд▓ों рдХे рд╕рдордп рдоें рд╡ैрд╖्рдгрд╡ рдзрд░्рдо рдПрд╡ं рд╢ैрд╡ рдзрд░्рдо рд╡्рдпाрдкрдХ рдк्рд░рдЪाрд░ рд╣ुрдЖ। рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рдЗрдирдХे рдорддों рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдоें рд╢ैрд╡-рдиाрдпрдиाрд░ों рдПрд╡ं рд╡ैрд╖्рдгрд╡-рдЖрд▓рд╡ाрд░ों рдиे рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдИ। рдЕрдзिрдХрддрд░ рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХ рдХрдЯ्рдЯрд░ рд╢ैрд╡ рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢ैрд╡ рдзрд░्рдо рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдоें рдЧрд╣рд░ी рд░ुрдЪि рд▓ी। рдЪोрд▓ рдирд░ेрд╢ рдЖрджिрдд्рдп (рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢) рдиे рд╢िрд╡ рдкूрдЬा рдХे рд▓िрдП рдХाрд╡ेрд░ी рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рд╢िрд╡ рдоंрджिрд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рдкुрдд्рд░ рдкрд░ाрди्рддрдХ рдк्рд░рдердо рдиे рдЗрди्рд╣ीं рдХी рдЕрд░ाрдзрдиा рдоें 'рджрдн्рд░рд╕рднा' рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рд╡ाрдпा। рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдк्рд░рдердо рдХे рдХाрд▓ рдоें рддो рд╢ैрд╡ рдзрд░्рдо рдЕрдкрдиे рдЪрд░рдоोрдд्рдХрд░्рд╖ рдкрд░ рдкрд╣ुंрдЪ рдЧрдпा। рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдиे рддंрдЬौрд░ рдоें'‘рд░ाрд░ाрдЬेрд╢्рд╡рд░' рдЕрдерд╡ा 'рдмृрд╣рджीрд╢्рд╡рд░' рдоंрджिрд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рд╡ाрдпा, рд╕ाрде рд╣ी 'рд╢िрд╡рдкाрджрд╢ेрдЦрд░' рдХी рдЙрдкाрдзि рднी рдзाрд░рдг рдХी। рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдХे рд╕рдордп рд╢ैрд╡ рд╕рди्рдд 'рдирдо्рдмिрдЖрдг्рдбाрд░рдирдо्рдмि' рдиे рд╢ैрд╡ рдоंрдд्рд░ों рдХो рдзрд░्рдордЧ्рд░ंрде рдоें рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ीрдд рдХिрдпा। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рд╡ैрд╖्рдгрд╡ рдордд рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдЖрдЪाрд░्рдп рд░ाрдоाрдиुрдЬाрдЪाрд░्рдп рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡िрд╢िрд╖्рдЯाрдж्рд╡ैрдд рдордд рдХा рдк्рд░рддिрдкाрджрди рдХिрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рдж्рд╡िрддीрдп рдж्рд╡ाрд░ा рдЪिрджрдо्рдмрд░рдо् рдоंрджिрд░ рд╕े рдЧोрд╡िрди्рджрд░ाрдЬ рд╡िрд╖्рдгु рдХी рдоूрд░्рддि рдХो рд╕рдоुрдж्рд░ рдоें рдлेंрдХ рджेрдиे рдХे рдмाрдж рдЙрд╕े рддिрдо्рдкрддि рдХे рд╡िрд╢ाрд▓ рд╡ैрд╖्рдгрд╡ рдоंрджिрд░ рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рд╡ाрдпा।
рд╕ाрд╣िрдд्рдп
рдЪोрд▓ рд░ाрдЬाрдУं рдХे рд╕рдордп рдоें рддрдоिрд▓ рднाрд╖ा рдПрд╡ं рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ। рддрдоिрд▓ рдХрд╡िрдпों рдоें рдк्рд░рд╕िрдж्рдз 'рдЬрдпрди्рдЧोрди्рджाрд░' рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рдк्рд░рдердо рдХा рд░ाрдЬрдХрд╡ि рдеा। рдЙрд╕рдиे 'рдХрд▓िрдЧुрдд्рддिрдкुрд░ाрдг' рдиाрдо рдХे рдЧ्рд░ंрде рдХी рд░рдЪрдиा рдХीं рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рддृрддीрдп рдХे рджрд░рдмाрд░ рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдХрд╡ि рдХंрдмрди рдХा рдХाрд▓ рддрдоिрд▓ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд╕्рд╡рд░्рдг рдХाрд▓ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдХी рдЕрди्рдп рд░рдЪрдиाрдпें рд╢ेрдХ्рдХिрд▓्рд▓ाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрд░рдЪिрдд 'рдкेрд░िрдп рдкुрд░ाрдгрдо्', рдкुрд▓рдЧेрди्рджि рдХी рдирд▓рдмेрдо्рдмा рддрдеा рддिрд░ूрдХ्рддрджेрд╡рд░ рдХी 'рдЬीрд╡рдХ рдЪिрди्рддाрдордгि' рд╣ै। рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рдж्рд╡िрддीрдп (1130-50) рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рд╢ेрдХ्рдХिрд▓ाрд░ рдиे рддिрд░ुрддोрдг्рдбाрд░ рдкुрд░ाрдгрдо् рдпो рдкрд░िрдпрдкुрд░ाрдгрдо् рд▓िрдЦा рд╣ै। рдпрд╣ рддрдоिрд▓ рд╢ैрд╡ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЧ्рд░ंрде рд╣ै। рдк्рд░िрдпрдкूрд░्рдгрдо рдпा рд╢ेрдЦрд░ рдХी 'рддिрд░ूрдЯोрдг्рдбрдкूрд░्рдгрдо्' рдХो рдкांрдЪрд╡ा рд╡ेрдж рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдоाрдоूрд▓рдиाрд░ рдк्рд░рдоुрдЦ рдк्рд░ाрдЪीрди рддрдоिрд▓ рдХрд╡ि рдеे, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиा рдоें рдирди्рдж рд╡ंрд╢ рдПрд╡ं рдоौрд░्рдп рд╡ंрд╢ рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдХे рдЕрди्рдп рдзाрд░्рдоिрдХ рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдирди्рджी рдХा 'рддिрд░ुрд╡िрд▓ाрдИрдпाрджрд▓ рдкूрд░्рдгрдо्' рдирдо्рдмि, рдЖंрдбाрд░рдирдо्рдмि рдХा 'рддिрд░ुрдоुрд▓ाрдИ-рдХांрдбрдкूрд░्рдгрдо्' рддрдеा рдЕрдоुрджрдиाрд░ рдХा 'рд░ाрдоाрдиुрдЬ рдиुрд░рджाрджि' рд╣ैं। рддрдоिрд▓ рдХाрд╡्рдп рдоें рдЖрдЧрдо рд╡рд░्рдЧ рдХी рдХрд╡िрддाрдПं рднрдЧрд╡ाрди рд╢िрд╡ рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдоें рд▓िрдЦी рдЧрдпी рд╣ैं।
рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЬीрд╡рди
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╡ैрднрд╡ рд╕े рдЙрд╕рдХे рд╢ाрд╕рдХों рдХे рд▓िрдП рддंрдЬौрд░, рдЧंрдЧрдИрдХोंрдбрдЪोрд▓рдкुрд░рдо, рдХांрдЪी рдЬैрд╕े рдмрдб़े рдирдЧрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ो рд╕рдХा। рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдмрдб़े-рдмрдб़े рдорд╣рд▓, рдЬो рдмाрдЧ़ाрдиों рд╕े рд╕ुрд╕рдЬ्рдЬिрдд рдеे, рдмрдирд╡ाрдП। рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдкाँрдЪ рдФрд░ рд╕ाрдд рдоंрдЬ़िрд▓ी рдЗрдоाрд░рддें рдмрдирд╡ाрдпीं рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╕рд░рджाрд░ों рдХे рдкाрд╕ рддीрди рд╕े рдкाँрдЪ рдоंрдЬ़िрд▓े рдорд╣рд▓ рдеे। рджुрд░्рднाрдЧ्рдпрд╡рд╢ рдЙрд╕ рдХाрд▓ рдХी рдПрдХ рднी рдЗрдоाрд░рдд рдРрд╕ी рдирд╣ीं рдмрдЪी рд╣ै। рдЪोрд▓ों рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдЧंрдЧрдИрдХोंрдбрдЪोрд▓рдкुрд░рдо рдЕрдм рддंрдЬौрд░ рдХे рдиिрдХрдЯ рдПрдХ рдЫोрдЯा рд╕ा рдЧाँрд╡ рдоाрдд्рд░ рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕े рд╣рдоें рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдФрд░ рдЙрдирдХे рдоंрдд्рд░िрдпों рддрдеा рдмрдб़े рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХे рд╡िрд╢ाрд▓ рдорд╣рд▓ों рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╡ैрднрд╡ рдХे рдмाрд░े рдоें рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै।
рдорди्рджिрд░ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХрд▓ा
рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдХे рдпुрдЧ рдоें рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдоें рдорди्рджिрд░ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдЕрдкрдиे рд╢िрдЦрд░ рдкрд░ рдеा। рдЗрдирдХे рд╕рдордп рдорди्рджिрд░ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдоें рдПрдХ рдирдпी рд╢ैрд▓ी рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рд╢ैрд▓ी рдХो 'рдж्рд░рд╡िрдб़' рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдЕрдзिрдХांрд╢ рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдоें рд╕ीрдоिрдд рдеी। рдЗрд╕рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдпрд╣ рдеी рдХि, рдЧрд░्рднрдЧृрд╣, рдЕрд░्рдеाрдд् рдк्рд░рддिрдоा рдХрдХ्рд╖ рдХे рдКрдкрд░ рдПрдХ рдХे рдмाрдж рдПрдХ рдХрд░ рдкाँрдЪ рд╕े рд╕ाрдд рдоंрдЬ़िрд▓ों рддрдХ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ोрддा рдеा। рд╣рд░ рдоंрдЬ़िрд▓ рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╢ैрд▓ी рдоें рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ोрддी рдеी рдЬिрд╕े 'рд╡िрдоाрди' рдХрд╣рддे рдеे। рдк्рд░рддिрдоा рдХрдХ्рд╖ рдХे рд╕ाрдордиे рдЦрдо्рдмों рд╡ाрд▓ा рдФрд░ рд╕рдкाрдЯ рдЫрдд рдХा рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рд╣ौрд▓ рдеा, рдЬिрд╕े 'рдоंрдбрдк' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдЦрдо्рдмों рдкрд░ рдмाрд░ीрдХ рдЦुрджाрдИ рд╣ोрддी рдеी। рдоंрдбрдк рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрд╡рд╕рд░ों рдкрд░ рд╕рднाрдПँ рд╣ोрддी рдеीं рдФрд░ 'рджेрд╡рджाрд╕िрдпों' рдХा рдиृрдд्рдп рд╣ोрддा рдеा। рджेрд╡рджाрд╕िрдпाँ рдРрд╕ी рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рдХрд╣рддे рдеे, рдЬिрди्рд╣ें рджेрд╡рддाрдУं рдХी рд╕ेрд╡ा рдХे рд▓िрдП рдЕрд░्рдкिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдХрднी-рдХрднी рдк्рд░рддिрдоा рдХрдХ्рд╖ рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдПрдХ рдЧрд▓िрдпाрд░ा рд╣ोрддा рдеा। рддाрдХि рднрдХ्рдд рд▓ोрдЧ рдк्рд░рддिрдоा рдХी рдкрд░िрдХ्рд░рдоा рдХрд░ рд╕рдХें। рдЗрд╕ рдЧрд▓िрдпाрд░े рдоें рднी рдХрдИ рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं рдХी рдоूрд░्рддिрдпाँ рд╣ोрддी рдеीं। рдоंрдбрдк рддрдеा рдк्рд░рддिрдоा рдХрдХ्рд╖ рдПрдХ рдКँрдЪी рджीрд╡ाрд░ों рд╡ाрд▓े рдмрд╣ुрдд рдмрдб़े рдк्рд░ांрдЧрдг рд╕े рдШिрд░ा рд░рд╣рддा рдеा, рдЬिрд╕рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдмрдб़े-рдмрдб़े рджрд░рд╡ाрдЬ़े рдеे рдЬो 'рдЧोрдкुрд░рдо्' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиे рдЬाрддे рдеे। рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рд╡िрдоाрдиों рдХो рдФрд░ рдКँрдЪा рдХрд░рдиे рдХा рд░िрд╡ाрдЬ рдмрдв़рддा рдЧрдпा, рдк्рд░ांрдЧрдгों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рджो рдпा рддीрди рддрдХ рдмрдв़ा рджी рдЧрдИ рддрдеा рдЧोрдкुрд░рдо् рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рднрд╡्рдп рд╣ोрддे рдЧрдП। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдорди्рджिрд░ों рдиे рдЫोрдЯे-рдоोрдЯे рдорд╣рд▓ рдЕрдерд╡ा рд╢рд╣рд░ों рдХा рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░ рд▓िрдпा। рдЬिрд╕рдоें рдкुрд░ोрд╣िрдд рддрдеा рдорди्рджिрд░ рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдЕрди्рдп рд▓ोрдЧ рд░рд╣рддे рдеे। рдорди्рджिрд░ों рдХो рдЦрд░्рдЪे рдХे рд▓िрдП рдХрд░-рдоुрдХ्рдд рднूрдоि рдХा рдЕрдиुрджाрди рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдзрдиी рд╡्рдпाрдкाрд░ी рднी рдЗрди्рд╣ें рджाрди рджेрддे рдеे। рдХुрдЫ рдорди्рджिрд░ों рдХे рдкाрд╕ рддो рдЗрддрдиी рд╕рдо्рдкрдд्рддि рд╣ो рдЧрдИ рдХि, рд╡े рднी рд╡्рдпाрдкाрд░ рдФрд░ рдЛрдг рджेрдиे рдХा рдХाрдо рдХрд░рдиे рд▓рдЧे।
рдж्рд░рд╡िрдб़ рд╢ैрд▓ी рдХे рдЖрд░рдо्рдн рдХे рдХाрд▓ рдХे рдорди्рджिрд░ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХा рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣рдоें рдХांрдЪी рдоें рдХैрд▓ाрд╢рдиाрдеाрд░ рдоंрджिрд░ рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣рдоें рддंрдЬाрд╡ुрд░ рдоें рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдк्рд░рдердо рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдоिрдд 'рдмृрд╣рджीрд╢्рд╡рд░ рдорди्рджिрд░' рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕े рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдорди्рджिрд░ рдХрд╣ рдХрд░ рдкुрдХाрд░ा рдЬाрддा рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдорди्рджिрд░ों рдоें рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं рдХी рдк्рд░рддिрдоाрдУं рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЕрдкрдиी рддрдеा рд░ाрдиिрдпों рдХी рдоूрд░्рддिрдпाँ рднी рдк्рд░рддिрд╖्рдаाрдкिрдд рдХрд░рддे рдеे। рдЧंрдЧाрдИрдХोंрдбाрдЪोрд▓ाрдкुрд░рдо् рдХे рдорди्рджिрд░ рдоें рднी, рдпрдж्рдпрдкि рдпрд╣ рдЯूрдЯी-рдлूрдЯी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╣ै, рд╣рдоें рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдХे рдХाрд▓ рдХे рдорди्рджिрд░ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рд╢ैрд▓ी рдХा рдЕрдЪ्рдЫा рдЙрджाрд╣рд░рдг рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ै। рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдХे рдЕрди्рдп рдЬрдЧрд╣ों рдоें рднी рдмрдб़ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдорди्рджिрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ाрдпा рдЧрдпा। рд▓ेрдХिрди рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдиे рдРрд╕े рдХाрд░्рдпों рдХो рдкрдб़ोрд╕ी рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рдЬрдирддा рдХो рд▓ूрдЯрдХрд░ рдХिрдпा।
рдЪोрд▓ों рдХे рдкрддрди рдХे рдмाрдж рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рдФрд░ рд╣ोрдпрд╕рд▓ों рдиे рдорди्рджिрд░ рдиिрд░्рдоाрдг рдХा рдХाрдо рдЬाрд░ी рд░рдЦा। рдзाрд░рд╡ाрд░ рдЬ़िрд▓े рддрдеा рд╣ोрдпрд╕рд▓ों рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी 'рд╣ेрд▓ेрдмिрдб' рдоें рдХрдИ рдорди्рджिрд░ рд╣ैं। рдЗрдирдоें рд╕рдмрд╕े рднрд╡्рдп 'рд╣ोрдпрд╕рд▓ेрд╢्рд╡рд░ рдорди्рджिрд░' рд╣ै। рдЪाрд▓ुрдХ्рдп рд╢ैрд▓ी рдХा рдпрд╣ рд╕рдмрд╕े рдЕрдЪ्рдЫा рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдорди्рджिрд░ рдоें рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं рдФрд░ рдЙрдирдХे рдкрд░िрдЪाрд░рдХों, рдпрдХ्рд╖ рдФрд░ рдпрдХ्рд╖िрдгी рдХी рдоूрд░्рддिрдпों рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдРрд╕े рдЪिрдд्рд░рдкрдЯ्рдЯ рд╣ैं рдЬिрди рдкрд░ рдЬीрд╡рди рдХे рд╡िрднिрди्рди рдкрд╣рд▓ुрдУं, рдЬैрд╕े рдиृрдд्рдп рдХрд▓ा, рд╕ंрдЧीрдд, рдпुрдж्рдз рдФрд░ рдк्рд░рдгрдп рдХे рджृрд╢्рдп рддрд░ाрд╢े рд╣ुрдП рд╣ैं। рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рдк्рд░рдоाрдгिрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЬीрд╡рди рдФрд░ рдзрд░्рдо рдоें рдмрд╣ुрдд рдЧрд╣рд░ा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдеा। рдЖрдо рдЖрджрдоी рдХे рд▓िрдП рдорди्рджिрд░ рдоाрдд्рд░ рдкूрдЬा рдХा рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЬीрд╡рди рдХा рднी рдХेрди्рдж्рд░ рдеा।
рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдоें рд╡ाрд╕्рддु рдХрд▓ा рднी рдмрдб़ी рд╡िрдХрд╕िрдд рдеी। рдЗрд╕рдХा рдПрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣рдоें рд╢्рд░ाрд╡рдг рдмेрд▓рдЧोрд▓ा рдоें 'рдЧोрдорддेрд╢्рд╡рд░' рдХी рд╡िрд╢ाрд▓ рдк्рд░рддिрдоा рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рдк्рд░рддिрдоा рдЧрдв़рдиे рдХी рдХрд▓ा рднी рдЕрдкрдиे рд╢िрдЦрд░ рдкрд░ рдеी, рдЬैрд╕ा рдХि рд╣рдо рдиृрдд्рдп рдХी рдоुрдж्рд░ा рдоें рд╢िрд╡, рдирдЯрд░ाрдЬ, рдХी рдк्рд░рддिрдоा рдоें рджेрдЦрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдХी рдирдЯрд░ाрдЬ рдХी рдк्рд░рддिрдоाрдПँ, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЬो рдХांрд╕्рдп рдоें рдЧрдв़ी рдЧрдИ рд╣ैं, рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдХी рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ैं। рдпे рдоूрд░्рддिрдпाँ рднाрд░рддीрдп рддрдеा рд╡िрджेрд╢ी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ाрд▓рдпों рдХी рд╢ोрднा рд╣ैं।
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдкрддрди
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕंрддिрдо рд╢ाрд╕рдХ рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рдж्рд╡िрддीрдп рдХे рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ी рдиिрд░्рдмрд▓ рдеे। рд╡े рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬ्рдп рдХो рдЕрдХ्рд╖ुрдг्рдг рдмрдиा рд░рдЦрдиे рдоें рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣े। рд╕ुрджूрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рдкाрдг्рдб्рдп, рдХेрд░рд▓ рдФрд░ рд╕िंрд╣рд▓ (рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा) рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдмрд╣ुрдд рдмрдв़ рдЧрдИ рдеी рдФрд░ рд╡े рдЪोрд▓ों рдХी рдЕрдзीрдирддा рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ो рдЧрдП। рд╕рдоुрдж्рд░ рдкाрд░ рдХे рдЬिрди рдж्рд╡ीрдкों рд╡ рдк्рд░рджेрд╢ों рдкрд░ рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрдзिрдкрдд्рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднी рдЕрдм рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ी। рдж्рд╡ाрд░рд╕рдоुрдж्рд░ рдХे рд╣ोрдпрд╕ाрд▓ рдФрд░ рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрди्рдп рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ों рдХे рдЙрдд्рдХрд░्рд╖ рдХे рдХाрд░рдг рдЪोрд▓ рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдм рд╕рд░्рд╡рдеा рдХ्рд╖ीрдг рд╣ो рдЧрдпा। рдЪोрд▓ों рдХे рдЕрдиेрдХ рд╕ाрдорди्рдд рдЗрд╕ рд╕рдордп рдиिрд░рди्рддрд░ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рд▓िрдП рддрдд्рдкрд░ рд░рд╣рддे рдеे, рдФрд░ рдЪोрд▓ рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ рдХे рдЕрди्рддःрдкुрд░ рд╡ рд░ाрдЬрджрд░рдмाрд░ рднी рд╖рдб़рдпрдд्рд░ों рдХे рдЕрдб्рдбे рдмрдиे рд╣ुрдП рдеे। рдЗрд╕ рд╕्рдеिрддि рдоें рдЪोрд▓ рд░ाрдЬाрдУं рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕рд░्рд╡рдеा рдирдЧрдг्рдп рд╣ो рдЧрдИ рдеी। рдЪोрд▓ рдкрд▓्рд▓рд╡ рдХे рд╕ाрдоंрдд рдеे। рдкрд▓्рд▓рд╡ рд╡ंрд╢ рдХे рдз्рд╡ंрд╕ाрд╡рд╕ेрд╕ो рдкрд░ рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢ рдХी рдиींрд╡ рд░рдЦी рдЧрдпी рдеी।
..............
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХे рддрд╣рдд рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕्рд╡ाрдпрдд्рддрддा рджी рдЧрдИ рд╣ै। рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХे рдорд╣ाрд░ाрдЬा рд╣рд░ि рд╕िंрд╣ рдиे рд░ाрдЬ्рдп рдХे рднाрд░рддीрдп рдЧрдгрд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╡िрд▓рдп рдХे рджौрд░ाрди рдЗंрд╕्рдЯ्рд░ूрдоेंрдЯ рдСрдл рдПрдХ्рд╕ेрд╢рди рдкрд░ рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рдХिрдпा рдеा। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдЗрд╕ी рдХे рддрд╣рдд рдЖрддा рд╣ै। рд╡рд░्рд╖ 1949 рдоें рдЬрдм рдЗрд╕ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдоें рдкेрд╢ рдХिрдпा рдЧрдпा рддो рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдЗрд╕рдХा рднाрд░ी рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा рдеा। рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХा рдорд╕ौрджा рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЧोрдкाрд▓рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдпंрдЧрд░ рдХрдИ рдорд╕рд▓ों рдкрд░ рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХो рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрдП рдеे। рднाрдЬрдкा рд╣рд░ рдмाрд░ рдЪुрдиाрд╡ рдоें рдЬाрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХो рд╣рдЯाрдиे рдХा рд╡ाрджा рдХрд░рддी рд╣ै। рд╣ाрд▓ांрдХि рджो рдмाрд░ рдХेंрдж्рд░ рдХी рд╕рдд्рддा рдоें рдЖрдиे рдХे рдмाрдж рднाрдЬрдкा рдиे рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдХो рдаंрдбे рдмрд╕्рддे рдоें рдбाрд▓ рджिрдпा। рдпрд╣ां рддрдХ рдХि рдЗрд╕ рд╕рдордп рднाрдЬрдкा рдЙрд╕ी рдкीрдбीрдкी рдХे рд╕ाрде рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХी рд╕рдд्рддा рдоें рд╣ै рдЬो рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХрд░рддी рд░рд╣ी рд╣ै। рдоंрдЧрд▓рд╡ाрд░ рдХो рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдиे рдЬो рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рджी рд╣ै рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдоाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХो рд╣рдЯाрдиे рдпा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХा рд╡ाрджा рдХрд░ рдЕрдм рдХोрдИ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджрд▓ рдлाрдпрджा рдирд╣ीं рд▓े рдкाрдПрдЧा। рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХे рддрд╣рдд рдоिрд▓ी рд╣ैं рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕рд╣ूрд▓िрдпрддें - рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХे рдк्рд░ाрд╡рдзाрдиों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╕ंрд╕рдж рдХो рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХे рдмाрд░े рдоें рд░рдХ्рд╖ा, рд╡िрджेрд╢ рдФрд░ рд╕ंрдЪाрд░ рдоाрдорд▓े рдоें рдХाрдиूрди рдмрдиाрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рд╡िрд╖рдп рд╕े рдЬुрдб़े рдХाрдиूрди рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХेंрдж्рд░ рдХो рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдЕрдиुрдоोрджрди рдЪाрд╣िрдП। - рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдкрд░ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 356 рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдирддीрдЬрддрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдмрд░्рдЦाрд╕्рдд рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдирд╣ीं рд╣ै। - рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХो рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै। - 1976 рдХा рд╢рд╣рд░ी рднूрдоि рдХाрдиूрди рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдкрд░ рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдпाрдиी рджूрд╕рд░े рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд▓ोрдЧ рдпрд╣ां рдЬрдоीрди рдирд╣ीं рдЦрд░ीрдж рд╕рдХрддे। - рд╕ूрдЪрдиा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ (рдЖрд░рдЯीрдЖрдИ) рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ (рдЖрд░рдЯीрдИ) рдХाрдиूрди рдпрд╣ां рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрддा। - рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 360 рдХे рддрд╣рдд рджेрд╢ рдоें рд╡िрдд्рддीрдп рдЖрдкाрддрдХाрд▓ рд▓рдЧाрдиे рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рднी рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдкрд░ рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрддा। - рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдорд╣िрд▓ा рдЕрдЧрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдмाрд╣рд░ рд╢ाрджी рдХрд░рддी рд╣ै рддो рд╡рд╣ рдпрд╣ां рдХी рдиाрдЧрд░िрдХрддा рдЧंрд╡ा рджेрддी рд╣ै। - рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рд╣ी рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХा рдЕрдкрдиा рдЕрд▓рдЧ рдЭंрдбा рдФрд░ рдк्рд░рддीрдХ рдЪिрд╣्рди рднी рд╣ै।
рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдиे рдХрд╣ा, ‘рдЕрд╕्рдеाрдпी рдирд╣ीं рд╣ै 370’
.............
рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдиे 3рдоाрд░्рдЪ 2018 рдХो рдХрд╣ा рдХि рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рджрд░्рдЬा рджिрд▓ाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдЕрд╕्рдеाрдпी рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдирд╣ीं рд╣ै। рдХोрд░्рдЯ рдиे рдкिрдЫрд▓े рд╕ाрд▓ рд╕рд░рдлेрд╕ी рдПрдХ्рдЯ рдХेрд╕ рдоें рджिрдП рдиिрд░्рдгрдп рдХा рднी рд╣рд╡ाрд▓ा рджिрдпा। рдЬрд╕्рдЯिрд╕ рдПрдХे рдЧोрдпрд▓ рдФрд░ рдЖрд░рдПрдл рдирд░ीрдорди рдХी рдкीрда рдиे рдХрд╣ा, ‘рдпे рдоुрдж्рджा рдЗрд╕ी рдЕрджाрд▓рдд рдХे 2017 рд╕рд░рдлेрд╕ी рдоाрдорд▓े рдоें рджिрдП рдиिрд░्рдгрдп рд╕े рдЬुрдб़ा рд╣ै, рдЬрд╣ां рд╣рдо рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХी рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рднूрдоिрдХा рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЙрд╕рдХे рдЕрд╕्рдеाрдпी рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рдХी рдмाрдд рдоाрди рдЪुрдХे рд╣ैं।’ рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं рдмрджрд▓ाрд╡ рднी рдЗрд╕ी рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХे рдХाрд░рдг 1965 рддрдХ рд╡рд╣ां рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдФрд░ рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдеा। рдЙрдирдХी рдЬрдЧрд╣ рд╕рджрд░-рдП-рд░िрдпाрд╕рдд рдФрд░ рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд╣ोрддे рдеे, рдЬिрд╕े рдмाрдж рдоें рдмрджрд▓ा рдЧрдпा। рдкрд╣рд▓े рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдоें рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд░рддीрдп рдиाрдЧрд░िрдХ рдХो рдЕрдкрдиे рд╕ाрде рдкрд╣рдЪाрди-рдкрдд्рд░ рд░рдЦрдиा рдЬрд░ूрд░ी рдеा। рднाрд░ी рд╡िрд░ोрдз рдХे рдмाрдж рдЗрд╕ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХो рднी рд╣рдЯा рджिрдпा рдЧрдпा। рддीрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХा рд╕िрдж्рдШांрдд рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЬрдиा рд╣ै рдпрд╣ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди : рд╢्рдпाрдоा рдк्рд░рд╕ाрдж рднाрд░рддीрдп рдЬрди рд╕ंрдШ рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╢्рдпाрдоा рдк्рд░рд╕ाрдж рдоुрдЦрд░्рдЬी рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि рдЗрд╕рд╕े рднाрд░рдд рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдЯुрдХрдб़ों рдоें рдмंрдЯ рд░рд╣ा рд╣ै। рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдпрд╣ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рд╢ेрдЦ рдЕрдм्рджुрд▓्рд▓ा рдХे рддीрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХे рд╕िрдж्рдзांрдд рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЬрдиा рд╣ै। рдоुрдЦрд░्рдЬी рдиे рдЗрд╕рдХे рдЦिрд▓ाрдл рднूрдЦ рд╣рдб़рддाрд▓ рднी рдХी рдеी। рдмिрдиा рдкрд╣рдЪाрди рдкрдд्рд░ рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдоें рдШुрд╕рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХे рджौрд░ाрди рдЙрди्рд╣ें рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। 23 рдЬूрди 1953 рдХो рд╣िрд░ाрд╕рдд рдоें рд╣ी рдЙрдирдХी рдоौрдд рд╣ो рдЧрдИ рдеी।
рдШिрд╕рддे рдШिрд╕рддे рдШिрд╕ рдЬाрдПрдЧा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди : рдкंрдбिрдд рдиेрд╣рд░ू
рджेрд╢ рдХे рдкрд╣рд▓े рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдкंрдбिрдд рдЬрд╡ाрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू рдиे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХो рдЕрд╕्рдеाрдпी рдк्рд░рдмंрдз рдмрддाрдпा рдеा। 27 рдирд╡ंрдмрд░ 1963 рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓ोрдХрд╕рднा рдоें рдХрд╣ा рдеा рдХि рдЬрд▓्рдж рд╣ी рдЗрд╕े рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдЦрдд्рдо рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдПрдЧा। рдЗрд╕рд╕े рдкрд╣рд▓े 1949 рдоें рд╢्рдпाрдоा рдк्рд░рд╕ाрдж рдоुрдЦрд░्рдЬी рдХे рд╡िрд░ोрдз рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि рдпрд╣ ‘рдШिрд╕рддे рдШिрд╕рддे рдШिрд╕ рдЬाрдПрдЧा’ рдпाрдиी рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдпрд╣ рдЦुрдж рд╣ी рдЦрдд्рдо рд╣ो рдЬाрдПрдЧा। рдоैं рдХрднी рдоंрдЬूрд░ी рдирд╣ीं рджूंрдЧा : рдбॉ. рдЕंрдмेрдбрдХрд░ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиिрд░्рдоाрддा рдбॉ. рднीрдорд░ाрд╡ рдЕंрдмेрдбрдХрд░ рдиे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдХो рдоंрдЬूрд░ी рджेрдиे рд╕े рд╕ाрдл рдЗрдирдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि рдпрд╣ рдиिрдпрдо рднाрд░рдд рдХी рд╕्рдеिрд░рддा рдХे рд▓िрдП рдЦрддрд░рдиाрдХ рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрдЧा, рдЗрд╕рд▓िрдП рдоैं рдХрднी рдЗрд╕рдХी рдоंрдЬूрд░ी рдирд╣ीं рджूंрдЧा। рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХी рд╕ीрдПрдо рдорд╣рдмूрдмा рдоुрдл्рддी рдиे рдХрд╣ा рдХि ‘рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370 рдкрд░ рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдХी рдУрд░ рд╕े рджी рдЧрдИ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рдпोрдЧ्рдп рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдЕрдЦंрдбрддा рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдзाрд░्рдоिрдХ, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рднाрд╖ाрдпी рдЕрдЦंрдбрддा рдХो рднी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рджेрддा рд╣ै।’
#Current_Affairs
*1. рднाрд░рдд-рд░ूрд╕ рдХृрд╖ि рд╕ंрдмंрдзों рдХे 70 рд╡рд░्рд╖ों рдХा рдЙрдд्рд╕рд╡ рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╣ुрдЖ рд╣ै?*
-
* рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди*
*2. рдмोрд▓ा рдмुрд▓ी рд░ाрдордоैрдпा, рдкूрд░्рд╡ рдХेंрдж्рд░ीрдп рдоंрдд्рд░ी рдХा рдиिрдзрди рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рд╡рд╣ рдХिрд╕ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджрд▓ рд╕े рдЬुрдб़े рдеे?*
-
*рддेрд▓ुрдЧु рджेрд╢рдо рдкाрд░्рдЯी*
*3. рдХिрд╕ рджेрд╢ рдиे рдеिрдПрдЯрд░ рдУрд▓ंрдкिрдХ 2018 рдХे 8 рд╡ें рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдХी рдоेрдЬрдмाрдиी рдХी?*
-
*рднाрд░рдд*
*4. рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд▓ेрдЦрдХ рдФрд░ рдкрдд्рд░рдХाрд░ рдоुрдЬрдл्рдлрд░ рд╣ुрд╕ैрди рдХा рдиिрдзрди рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рд╕े рд╕्рд╡ाрдЧрдд рдХिрдпा?*
-
* рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢*
*5. рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी рдХे рдирдП рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдХौрди рдЪुрдиे рдЧрдП рд╣ैं?*
-
* рдЪंрдж्рд░рд╢ेрдЦрд░ рдХंрдмрд░*
*6. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╕ा рднाрд░рдд рдХा рдкрд╣рд▓ा рдСрдирд▓ाрдЗрди рд░ेрдбिрдпो рд╕्рдЯेрд╢рди рд╣ै?*
-
* рд░ेрдбिрдпो рдЙрдоांрдЧ*
*7. рдХिрд╕ рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬ्рдп рдиे рдХॉрд░्рдкोрд░ेрдЯ рд╕ोрд╢рд▓ рд░िрд╕्рдкॉрди्рд╕िрдмिрд▓िрдЯी (рд╕ीрдПрд╕рдЖрд░ -2018) рдкрд░ 12 рд╡ीं рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХिрдпा рдеा?*
-
*рдХрд░्рдиाрдЯрдХ*
*8. рдХрди्рдирдб़ рднाрд╖ा рдХे рд▓िрдП 2017 рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдХिрд╕рдиे рд╣ाрд╕िрд▓ рдХिрдпा рд╣ै?*
-
*рдЯी рдкी рдЕрд╢ोрдХ*
*9. рдХौрди рд╕ा рдХेंрдж्рд░ीрдп рдоंрдд्рд░ी рдиे "рдЗंрдбिрдпрди рдкाрд╡рд░ рд╕्рдЯेрд╢рди 2018" рдХे рд╕ंрдЪाрд▓рди рдФрд░ рд░рдЦрд░рдЦाрд╡ рдкрд░ рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдХिрдпा рд╣ै?*
-
* рдЖрд░.рдХे. рд╕िंрд╣*
*10. рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдмंрд╕рдЧрд░ рдмांрдз рдХिрд╕ рдирджी рдкрд░ рдмрдиा рд╣ै?*
-
* рдмेрддрд╡ा рдирджी*
Important Questions
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рдЬिрд╕ рд╕ांрд╡िрдзाрдиिрдХ рдкीрда рдиे рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдкैрд╕िрд╡ рдпूрдеेрдиेрд╕िрдпा рдХो рд╕рд╣ी рдард╣рд░ाрдпा, рдЙрд╕рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдХिрд╕рдиे рдХी?
(a) рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддि рджीрдкрдХ рдоिрд╢्рд░ा
(b) рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддि рдХुрд░िрдпрди рдЬोрд╕ेрдл
(c) рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддि рд░ंрдЬрди рдЧोрдЧोрдИ
(d) рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддि рдбी.рд╡ाрдИ.рдЪंрдж्рд░рдЪूрдб़
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдк्рдпाрд░ेрд▓ाрд▓ рд╡рдбाрд▓ी, рдЬिрдирдХा 9 рдоाрд░्рдЪ, 2018 рдХो рджेрд╣ांрдд рд╣ो рдЧрдпा, рдХा рд╕ंрдмंрдз рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рдеा?
(a) рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдиृрдд्рдп
(b) рд╕ूрдлी рдЧाрдпрди
(c) рдмांрд╕ुрд░ी рд╡ाрджрди
(d) рд╢िрдХ्рд╖ाрд╡िрдж्
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдкैрд╕िрд╡ рдпूрдеेрдиेрд╕िрдпा рдкрд░ рдЕंрддिрдо рдоूрд╣рд░ рдХिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд▓рдЧाрдпी рдЬाрдПрдЧी?
(a) рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдХा рдоेрдбिрдХрд▓ рдмोрд░्рдб
(b) рдЬिрд▓ा рдХрд▓ेрдХ्рдЯрд░
(c) рди्рдпाрдпिрдХ рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ
(d) рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХा рдХोрдИ рди्рдпाрдпाрдзीрд╢
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдиे 12 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдХрдо рдЙрдо्рд░ рдХी рд▓рдб़рдХिрдпों рдХा рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдХो рдлांрд╕ी рдХी рд╕рдЬा рджेрдиे рд╕ंрдмंрдзी рдПрдХ рд╡िрдзेрдпрдХ рдкाрд░िрдд рдХिрдпा। рдРрд╕ा рд╡िрдзेрдпрдХ рдкाрд░िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рджेрд╢ рдХा рджूрд╕рд░ा рд░ाрдЬ्рдп рд╣ै, рдкрд╣рд▓ा рд░ाрдЬ्рдп рдХौрди рд╣ै?
(a) рд╣рд░िрдпाрдгा
(b) рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़
(c) рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢
(d) рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрди рдиे рд╢्рд░рдж्рдзाрд▓ुрдУं рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдХे рд▓िрдП ‘рджрд░्рд╢рди рдХ्рдпू’ рдкрд░िрдпोрдЬрдиा рдЖрд░ंрдн рдХिрдпा рд╣ै?
(a) рд╡ैрд╖्рдгो рджेрд╡ी рдЬрдо्рдоू
(b) рдЬрдЧрди्рдиाрде рдкुрд░ी
(c) рддिрд░ूрдкрддि рдоंрджिрд░
(d) рд╢िрд░рдбी рд╕ाрдИ рдмाрдмा
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрди्рд╣ें рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдлैрдоिрд▓ी рдкेंрд╢рди рджेрдиे рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рд╣ै?
(a) рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдоें рд╢рд╣ीрдж рд╕ैрдиिрдХों рдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХो
(b) рдирдХ्рд╕рд▓ी рд╣िंрд╕ा рдоें рдоाрд░ेे рдЧрдпे рдЕрд░्рдж्рдзрд╕ैрдиिрдХ рдмрд▓ों рдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХो
(c) рдХрд░्рдирд▓ рд░ैंрдХ рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪे рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХो
(d) рд▓ाрдЗрди рдСрдл рдПрдХ्рдЪुрдЕрд▓ рдХंрдЯ्рд░ोрд▓ рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХрд░ рд░рд╣े рдЬрд╡ाрдиाें рдХो
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рд╕े рд╣ाрд▓ рдоें ‘рдПрд▓ी рд╡ीрдЬрд▓ рдЕрд╡ाрд░्рдб’ рд╡ाрдкрд╕ рд▓े рд▓िрдпा рдЧрдпा?
(a) рдЖंрдЧ рд╕ाрди рд╕ू рдХी рд╕े
(b) рд░рдиिрд▓ рд╡िрдХ्рд░рдорд╕िंрдШे рд╕े
(c) рдбोрдиाрд▓्рдб рдЯ्рд░ंрдк рд╕े
(d) рдЕрд╣рдорджी рдиेрдЬाрдж рд╕े
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдЯीрдо рдиे рджेрд╡рдзрд░ рдЯ्рд░ॉрдлी рдЪैंрдкिрдпрдирд╢िрдк 2018 рдЬीрддी рд╣ै?
(a) рдХрд░्рдиाрдЯрдХ
(b) рднाрд░рддीрдп рд░ेрд▓рд╡े
(c) рдЗंрдбिрдпा рдмी
(d) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЗрд╕्рдкाрдд рдХाрд░ोрдмाрд░ी рд╕ंрдЬीрд╡ рдЧुрдк्рддा рдХो рдХिрд╕ рджेрд╢ рдоें ‘рдЗंрдбрд╕्рдЯ्рд░ीрдпрд▓ рдХैрдбेрдЯ рдк्рд░ोрдЧ्рд░ाрдо рдХा рдПंрдмेрд╕рдбрд░’ рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा?
(a) рдпूрдПрд╕рдП рдоें
(b) рдпूрдХे рдоें
(c) рдХрдиाрдбा рдоें
(d) рдЖрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдорд╣िрд▓ा рджिрд╡рд╕ 2018 рдХी рдеीрдо рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдорд╣िрд▓ा рд╡ рдиेрддृрдд्рд╡
(b) рдк्рд░ेрд╕ рдлॉрд░ рдк्рд░ोрдЧ्рд░ेрд╕
(c) рдбिрд╡ाрдЗрдб рдж рдЧैрдк, рд░िрд╢ेрдк рдж рд╡рд░्рд▓्рдб
(d) рд╡ुрдоेрди рдЧрд╡рд░्рдиेंрд╕
рдЙрдд्рддрд░ःb
рдк्рд░рд╢्рдиः рдмाрд▓рдХृрд╖्рдг рджोрд╖ी рдХो рдк्рд░िрдд्рдЬ्рдХрд░ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ 2018 рджेрдиे рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХी рдбिрдЬाрдЗрди рдЙрди्рд╣ोंрдиे рддैрдпाрд░ рдирд╣ीं рдХी рд╣ै?
(a) рдЖрдИрдЖрдИрдПрдо рдЕрд╣рдорджाрдмाрдж
(b) рдЯैрдЧोрд░ рдоेрдоोрд░िрдпрд▓ рдЕрд╣рдорджाрдмाрдж
(c) рдЖрдИрдЖрдИрдПрдо рдмंрдЧрд▓ुрд░ू
(d) рдЖрдИрдЖрдИрдПрдо рдЗंрджौрд░
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдк्рд░рд╢्рдиः рдпूрдиेрд╕्рдХो рдХी рд╣ाрд▓ рдХी рдПрдХ рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡िрдЧрдд рдПрдХ рджрд╢рдХ рдоें рднाрд░рдд рдоें рдмाрд▓ рд╡िрд╡ाрд╣ 47 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े рдХрдо рд╣ोрдХрд░ рдХिрддрдиा рдХिрддрдиा рдк्рд░рддिрд╢рдд рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै?
(a) 18 рдк्рд░рддिрд╢рдд
(b) 22 рдк्рд░рддिрд╢рдд
(c) 27 рдк्рд░рддिрд╢рдд
(d) 30 рдк्рд░рддिрд╢рдд
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕ूрдЪрдиा рдПрд╡ं рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдиे рдкрдд्рд░рдХाрд░ों рдХी рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рд╕्рдХीрдо рдХी рд░ाрд╢ि рдХो 20 рд▓ाрдЦ рд░ुрдкрдпे рд╕े рдмрдв़ाрдХрд░ рдХिрддрдиा рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै?
(a) 50 рд▓ाрдЦ рд░ुрдкрдпे
(b) 70 рд▓ाрдЦ рд░ुрдкрдпे
(c) 80 рд▓ाрдЦ рд░ुрдкрдпे
(d) рдПрдХ рдХрд░ोрдб़ рд░ुрдкрдпे
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиेрдлिрдпू рд░िрдпो рдиे рдирдЧाрд▓ैंрдб рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдкрдж рдХी рд╢рдкрде рд▓ी। рд╡े рдЕрдм рддрдХ рдХिрддрдиी рдмाрд░ рдирдЧाрд▓ैंрдб рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдкрдж рдХी рд╢рдкрде рд▓े рдЪुрдХे рд╣ैं?
(a) рджो рдмाрд░
(b) рддीрди рдмाрд░
(c) рдЪाрд░ рдмाрд░
(d) рдкांрдЪ рдмाрд░
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд╢्рд░ी рдирд░ेंрдж्рд░ рдоोрджी рдиे рдХिрд╕ рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рдмेрдЯी рдкрдв़ाрдУ рдмेрдЯी рдмрдЪाрдУ рдЕрднिрдпाрди рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд▓ाрдЧू рдХिрдпा?
(a) рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी
(b) рд░ाрдпрдкुрд░
(c) рд░ाрдЬрдиंрджрдЧांрд╡
(d) рдЭूंрдЭूрдиु
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХैрдмिрдиेрдЯ рд╕рдЪिрд╡ рдж्рд╡ाрд░ा 8 рдоाрд░्рдЪ рдХो рдЖрд░ंрдн рдХिрдпा рдЧрдпा ‘рдЖрдИ рдоेрдЯ्рд░ो’ рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдмाрдпोрдоीрдЯ्рд░िрдХ рдкрд╣рдЪाрди рдкрдд्рд░
(b) рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдЯोрдХрди
(c) рдЧ्рд░ाрд╣рдХ рд╕ुрд╡िрдзा рдХेंрдж्рд░
(d) рдСрд▓ рдЗंрдбिрдпा рдоेрдЯ्рд░ो рд░ेрд▓ рдХंрдкрдиी рдПрд╕ोрд╕िрдПрд╢рди
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः 8 рдоाрд░्рдЪ, 2018 рдХो рдХेंрдж्рд░ीрдп рд░рд╕ाрдпрди рдПрд╡ं рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдоंрдд्рд░ी рдж्рд╡ाрд░ा 100 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдСрдХ्рд╕ो-рдмाрдпोрдбिрдЧ्рд░ेрдбेрдм्рд▓ рд╕ैрдиिрдЯрд░ी рдиैрдкрдХिрди рд▓ॉрди्рдЪ рдХिрдпा рдЧрдпाा। рдЙрд╕рдХा рдиाрдо рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдЦुрд╢ी
(b) рдЖрд╡ाрдЬ
(c) рд╕рдо्рдоाрди
(d) рд╕ुрд╡िрдзा
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рдердо рдЬрди рдФрд╖рдзि рдоेрдбिрдХрд▓ рд╕्рдЯोрд░ рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдЦोрд▓ा рдЧрдпा рдеा?
(a) рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢
(b) рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
(c) рдкंрдЬाрдм
(d) рдХрд░्рдиाрдЯрдХ
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा 8 рдоाрд░्рдЪ, 2018 рдХो ‘рдорд╣िрд▓ा рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо’ рдХा рд╢ुрднाрд░ंрдн рдХिрдпा рдЧрдпा?
(a) рдиीрддि рдЖрдпोрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा
(b) рдорд╣िрд▓ा рдПрд╡ं рдмाрд▓ рд╡िрдХाрд╕ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп
(c) рдХौрд╢рд▓ рд╡िрдХाрд╕ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп
(d) рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрди рд╡िрдХाрд╕ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХेंрдж्рд░ीрдп рдкेрдЯ्рд░ोрд▓िрдпрдо рдоंрдд्рд░рд▓рдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рдоें рдХрдЪ्рдЪा рддेрд▓ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЖрдкूрд░्рддिрдХрд░्рддा рдХौрди рджेрд╢ рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै?
(a) рдИрд░ाрди
(b) рдЗрд░ाрдХ
(c) рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा
(d) рдпूрдПрдИ
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдЦрдмрд░ों рдоें рд░рд╣ा ‘рд╕рдкोрд╢ी’ рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдкрд╢्рдЪिрдоी рдШाрдЯ рдоें рдоिрд▓ी рд╕ांрдк рдХी рдПрдХ рдк्рд░рдЬाрддि
(b) рд╕ाрдЗрдмрд░ рдоाрд▓рд╡ेрдпрд░
(c) рдПрдХ рд░ोрдмोрдЯिрдХ्рд╕ рдЬिрд╕рдиे рдЦुрдж рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд░рдЦрдиा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै
(d) рдорд▓ेрд░िрдпा рдХी рдирдИ рдЯीрдХा
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиीрд▓ рдмाрд╕ु рдХो рдХिрд╕ рджेрд╢ рдоें рдЖрддंрдХрд╡ाрдж рд░ोрдзी рдкुрд▓िрд╕ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै?
(a) рдХрдиाрдбा рдоें
(b) рдпूрдПрд╕рдП рдоें
(c) рдпूрдХे рдоें
(d) рди्рдпूрдЬीрд▓ैंрдб рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХोрдмे рдм्рд░ाрдпंрдЯ, рдЬिрди्рд╣ें рд╣ाрд▓ рдоें рдСрд╕्рдХрд░ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा, рдХिрд╕ рдЦेрд▓ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै?
(a) рдмाрд╕्рдХेрдЯрдмॉрд▓
(b) рдЧोрд▓्рдл
(c) рдЯेрдиिрд╕
(d) рдлुрдЯрдмॉрд▓
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╡िрдпрддрдиाрдо рдпुрдж्рдз рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдХोрдИ рдЕрдоेрд░िрдХी рдкोрдд рд╡िрдпрддрдиाрдо рдХे рддрдЯ рдкрд░ рдкрд╣ुंрдЪा рд╣ै। рдЙрд╕ рдкोрдд рдХा рдиाрдо рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдпूрдПрд╕рдПрд╕ рдХाрд░्рд▓ рд╡िंрд╕рди
(b) рдпूрдПрд╕рдПрд╕ рд▓ेрд╡िрд╕ рдкुрд▓рд░
(c) рдпूрдПрд╕рдПрд╕ рд▓ॉрд╕ рдПंрдЬрд▓्рд╕
(d) рдпूрдПрд╕рдПрд╕ рдм्рд▓ू рд░िрдЬ
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдиे ‘рдХोрдСрдкрд░ेрдЯिрд╡ рдЗрд▓ेрдХ्рд╢рди рдЕрдеॉрд░िрдЯी’ рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рд╣ै?
(a) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
(b) рд╣рд░िрдпाрдгा
(c) рдкंрдЬाрдм
(d) рдХрд░्рдиाрдЯрдХ
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХिрд╕ рджेрд╢ рдиे рдПрдХ рдХाрдиूрди рдкाрд░िрдд рдХрд░ рдХ्рд░िрдк्рдЯोрдХрд░ेंрд╕ी рдХो рдпूрдПрд╕ рдбॉрд▓рд░ рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╡िрдиिрдордп рдХी рд╡ैрдзाрдиिрдХрддा рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा?
(a) рдЙрдд्рддрд░ рдХोрд░िрдпा
(b) рдоाрд░्рд╢рд▓ рдж्рд╡ीрдк
(c) рд╕ेрд╢ेрд▓्рд╕
(d) рддुрд╡ाрд▓ू
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः 90рд╡ें рдСрд╕्рдХрд░ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдоें рдХिрд╕ рдлिрд▓्рдо рдХो рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдлिрд▓्рдо рдХा рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдЧрдпा?
(a) рде्рд░ी рдмिрд▓рдмोрд░्рдб्рд╕ рдЖрдЙрдЯрд╕ाрдЗрдб рдЗрдмिंрдЧ, рдоिрд╕ूрд░ी
(b) рдбाрд░्рдХेрд╕्рдЯ рдСрд╡рд░
(c) рдм्рд▓ेрдб рд░рдирд░ 2049
(d) рд╢ेрдк рдСрдл рд╡ाрдЯрд░
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╕ी рджूрд░рд╕ंрдЪाрд░ рдХंрдкрдиी рд╡рд░्рд╖ 2019 рдХे рдоूрди рдоिрд╢рди рд╣ेрддु рдЪंрдж्рд░рдоा рдкрд░ 4рдЬी рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЬрдиा рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рд╣ै?
(a) рд╡ोрдбाрдлोрди
(b) рдЬिрдпो
(c) рдЪाрдЗрдиा рдоोрдмाрдЗрд▓
(d) рдПрдЯीрдПंрдбрдЯी
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЬाрд╡ेрдж рдЖрдмिрджी, рдЬिрдирдХा рд╣ाрд▓ рдоें рджेрд╣ांрдд рд╣ो рдЧрдпा, рдХिрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдеे?
(a) рдорд╣िрд▓ा рд╢िрдХ्рд╖ा
(b) рджिрд╡्рдпांрдЧ рдЕрдзिрдХाрд░
(c) рдХुрдкोрд╖рдг
(d) рдЬрдирдЬाрддीрдп рдЕрдзिрдХाрд░
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЗंрдбिрдпрди рдЯрд░्рдл рдЗрдирд╡िрдЯेрд╢рди рдХрдк рдХा рд╕ंрдмंрдз рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рд╕े рд╣ै?
(a) рдЧोрд▓्рдл
(b) рдШुрдб़рджौрдб
(c) рдкोрд▓ो
(d) рдиौрдХाрдпрди
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдоेрд░рда рдХे рд╢рд╣рдЬाрд░ рд░िрдЬ्рд╡ी рдиे рдоैрдХ्рд╕िрдХो рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рдЖрдИрдПрд╕рдПрд╕рдПрдл рд╡िрд╢्рд╡ рдХрдк рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा рдоें рд╡िрд╢्рд╡ рд░िрдХाрд░्рдб рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рд╕्рд╡рд░्рдг рдкрджрдХ рдЬीрддा?
(a) 5 рдоीрдЯрд░ рдПрдпрд░ рдкिрд╕्рдЯрд▓
(b) 10 рдоीрдЯрд░ рдПрдпрд░ рдкिрд╕्рдЯрд▓
(c) 15 рдоीрдЯрд░ рдПрдпрд░ рдкिрд╕्рдЯрд▓
(d) 20 рдоीрдЯрд░ рдПрдпрд░ рдкिрд╕्рдЯрд▓
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः ‘рд╕рдкोрд░्рдЯ рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдПंрдб рдоुрд╕्рд▓िрдо्рд╕’ рдиाрдордХ рд╕ंрдЧрдарди рдиे рдХिрд╕ рджेрд╢ рдоें рд╣ुрдпे рдмрдо рд╡िрд╕्рдлोрдЯों рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рд▓ी рд╣ै?
(a) рдмुрд░्рдХिрдиा рдлाрд╕ो
(b) рддुрд░्рдХी
(c) рд╕िрдпрд░ा рд▓िрдпोрди
(d) рдХрдЬाрдЦрд╕्рддाрди
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः 3 рдоाрд░्рдЪ, 2018 рдХो рдкूрд░्рд╡ोрддрд░ рдХे рддीрди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдЪुрдиाрд╡ рдХे рд▓िрдП рдорддрдЧрдгрдиा рд╕ंрдкрди्рди рд╣ुрдЖ। рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╕ा рд░ाрдЬ्рдп рдЗрди рддीрди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ै?
(a) рдоेрдШाрд▓рдп
(b) рдордгिрдкुрд░
(c) рдд्рд░िрдкुрд░ा
(d) рдирдЧाрд▓ैंрдб
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдоाрдгिрдХ рд╕рд░рдХाрд░ рдХिрд╕ рд╡рд░्рд╖ рд╕े рд▓рдЧाрддाрд░ рдд्рд░िрдкुрд░ा рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдкрдж рдкрд░ рдмрдиे рд░рд╣े?
(a) рд╡рд░्рд╖ 1994 рд╕े
(b) рд╡рд░्рд╖ 1995 рд╕े
(c) рд╡рд░्рд╖ 1997 рд╕े
(d) рд╡рд░्рд╖ 1998 рд╕े
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╡िрд╢्рд╡ рдмैंрдХ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕िрддेрд░рдо рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рджूрд╖िрдд рдирджी рд╣ै। рдпрд╣ рдХिрд╕ рджेрд╢ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै?
(a) рдмोрд▓िрд╡िрдпा рдоें
(b) рдеाрдИрд▓ैंрдб рдоें
(c) рдЗंрдбोрдиेрд╢िрдпा рдоें
(d) рдиाрдЗрдЬीрд░िрдпा рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╕ेрд╢ेрд▓्рд╕ рдХा рд╡рд╣ рдж्рд╡ीрдк рдЬрд╣ां рднाрд░рдд рдЕрдкрдиा рдиौрд╕ैрдиिрдХ рд╕ैрди्рдп рдЕрдб्рдбा рдмрдиा рд░рд╣ा рд╣ै?
(a) рдЕрд╕्рддोрд╡े рдЖрдИрд▓ैंрдб
(b) рдПрдЬंрдк्рд╢рди рдЖрдИрд▓ैंрдб
(c) рдк्рд░ाрд╕्рд▓िрди рдЖрдИрд▓ैंрдб
(d) рд▓ा рдбिрдЧुрдИ рдЖрдИрд▓ैंрдб
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें ‘рд╢िрдЧ्рдоोрдд्рд╕рд╡ 2018’ рдХा рдЖрдпोрдЬрди рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै
(a) рдЧोрд╡ा рдоें
(b) рдХेрд░рд▓ рдоें
(c) рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдоें
(d) рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें ‘рднрдЧोрд░िрдпा рдоेрд▓ा’ рдХा рдЖрдпोрдЬрди рд╣ुрдЖ?
(a) рдмिрд╣ाрд░ рдоें
(b) рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдоें
(c) рдЭाрд░рдЦंрдб рдоें
(d) рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рд╕े рдЬुрдб़ा ‘рдХंрдлрд░्рдЯ рд╡ुрдоेрди’ рд╡िрд╡ाрдж рдХिрди рджो рджेрд╢ों рдХे рдмीрдЪ рд╣ै?
(a) рдпूрдХे рд╡ рдпूрдПрд╕рдП
(b) рдЬрд░्рдордиी рдПрд╡ं рдЪीрди
(c) рдЬाрдкाрди рдПрд╡ं рджрдХ्рд╖िрдг рдХोрд░िрдпा
(d) рдл्рд░ांрд╕ рдПрд╡ं рдЬрд░्рдордиी
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдоाрдорд▓ों рдХे рдоंрдд्рд░ी рд╢्рд░ी рдЬीрддेंрдж्рд░ рд╕िंрд╣ рдиे рдХिрд╕ рджेрд╢ рдХे рд╕ंрдмंрдз рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд ‘рдирдорд╕्рддे-рд╢ाрд▓ोрдо’ рдкрдд्рд░िрдХा рдХे рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХो рд▓ॉрди्рдЪ рдХिрдпा?
(a) рднाрд░рдд-рдХрдиाрдбा
(b) рднाрд░рдд-рдлिрд▓ीрд╕्рддीрди
(c) рднाрд░рдд-рдЗрдЬрд░ाрдЗрд▓
(d) рднाрд░рдд-рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдоिрд╕्рд░ рдХे рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рд▓ाрд▓ рд╕ाрдЧрд░ рдоें рд╕्рдеिрдд рджो рдж्рд╡ीрдкों рддिрд░ाрди рд╡ рд╕рдиाрдлिрд░ рдХो рдХिрд╕ рджेрд╢ рдХो рд╕ौрдкрдиे рдХे рдоिрд╕्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╕рдордЭौрддे рдХो рд╕рд╣ी рдард╣рд░ाрдпा рд╣ै?
(a) рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдЕрд░рдм рдЕрдоीрд░ाрдд
(b) рдУрдоाрди
(c) рд╕рдЙрджी рдЕрд░рдм
(d) рддुрд░्рдХी
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдиे рдЖंрдЧрдирд╡ाрдб़ी рд╕ेрд╡िрдХाрдУं рдХे рдкाрд░िрд╢्рд░рдоिрдХ рдХो рдеोрдХ рдоूрд▓्рдп рд╕ूрдЪрдХांрдХ рд╕े рдЬोрдб़рдиे рдХा рдиिрд░्рдгрдп рд▓िрдпा рд╣ै?
(a) рдмिрд╣ाрд░
(b) рд╣рд░िрдпाрдгा
(c) рдХрд░्рдиाрдЯрдХ
(d) рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЖрд░्рдоेрди рд╕рд░्рдХिрд╕िрдпрди рдХिрд╕ рджेрд╢ рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдиिрд░्рд╡ाрдЪिрдд рд╣ुрдпे рд╣ैं?
(a) рдЖрд░्рдоेрдиिрдпा
(b) рдЕрдЬрд░рдмेрдЬाрди
(c) рдоैрд╕िрдбोрдиिрдпा
(d) рд╕्рдкेрди
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рджेрд╢ рдХे рдХिрд╕ рдЬिрд▓ा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдж्рд╡ाрд░ा ‘рд░ाрдм्рддा’ рдиाрдордХ рд╡ेрдм рдкोрд░्рдЯрд▓ рдЖрд░ंрдн рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै?
(a) рдоुрд░्рд╢ीрджाрдмाрдж (рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓)
(b) рд░ाрдЬौрд░ी (рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░)
(c) рдЕрдоृрддрд╕рд░ (рдкंрдЬाрдм)
(d) рд╢्рд░ीрдирдЧрд░ (рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░)
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рдХे рд░ूрдк्рдкुрд░ рдкрд░рдоाрдгु рд╕ंрдпंрдд्рд░ рдХे рд▓िрдП рднाрд░рдд рдПрд╡ं рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдХिрд╕ рджेрд╢ рдиे рдПрдХ рд╕рдордЭौрддा рдХिрдпा рд╣ै?
(a) рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा
(b) рдл्рд░ांрд╕
(c) рдпूрдиाрдЗрдЯेрдб рдХिंрдЧрдбрдо
(d) рд░ूрд╕
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХ्рд░ाрдЗрд╕िрд▓ рдХी рдЗрдирдХ्рд▓ूрд╕िрдХ्рд╕ рдЗंрдбेрдХ्рд╕ рдоें рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд░ैंрдХिंрдЧ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдпी рд╣ै?
(a) рддрдоिрд▓рдиाрдбु
(b) рдЧोрд╡ा
(c) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
(d) рдХेрд░рд▓
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХिрд╕ рджेрд╢ рдиे рдоाрд░्рдЪ 2018 рдоें рдПрд╕िрдб рдХो ‘рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдЦрддрд░рдиाрдХ рд╣рдеिрдпाрд░’ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡рд░्рдЧीрдХृрдд рдХिрдпा рд╣ै?
(a) рдиॉрд░्рд╡े
(b) рдЖрдпрд░рд▓ैंрдб
(c) рдпूрдиाрдЗрдЯेрдб рдХिंрдЧрдбрдо
(d) рди्рдпूрдЬीрд▓ैंрдб
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рдмिрд╢्рдХेрдХ рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рдПрд╢िрдпाрдИ рдХुрд╢्рддी рдЪैंрдкिрдпрдирд╢िрдк рдоें рдирд╡рдЬोрдд рдХौрд░ рдиे рдХिрд╕ рд╡рд░्рдЧ рдоें рднाрд░рдд рдХे рд▓िрдП рдкрд╣рд▓ा рд╕्рд╡рд░्рдг рдкрджрдХ рдЬीрддा?
(a) 55 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо
(b) 60 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо
(c) 65 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо
(d) 50 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः ‘рдЗंрдбिрдпा рдмाрдп рдж рдиाрдЗрд▓’, рдЬो рд╣ाрд▓ рдоें рдЦрдмрд░ों рдоें рд╣ै, рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рдоिрд╕्рд░ рдХे рд░ाрдЬрджूрдд рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдЦिрдд рдкुрд╕्рддрдХ
(b) рдоिрд╕्рд░ рдоें рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрд░ंрдн рд╕рдб़рдХ рдкрд░िрдпोрдЬрдиा
(c) рднाрд░рдд рдоें рдоिрд╕्рд░ рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╣ेрддु рдЖрдпोрдЬिрдд рдПрдХ рд╕рдо्рдоेрд▓рди
(d) рдоिрд╕्рд░ рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рд╕ांрд╕्рдХृрддि рд╕рдоाрд░ोрд╣
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╕ाрдЗрдиेрд╕्рддिрдпा, рдЬो рдХि рд╣ाрд▓ рдоें рдЦрдмрд░ों рдоें рд░рд╣ा рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) рд╕ीрд░िрдпा рдоें рдПрдХ рдЬрдЧрд╣ рдЬрд╣ां рд╣рд╡ाрдИ рд╣рдорд▓ों рдоें 500 рд╕े рдЕрдзिрдХ рд▓ोрдЧ рдоाрд░े рдЧрдпे
(b) рдЪंрдж्рд░рдоा рдХे рд╕ृрдЬрди рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рд╡ाрд╖्рдкीрдХृрдд рдЧैрд╕ рд╢ैрд▓
(c) рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЧैрд╕ рдЬिрд╕े рд╣ाрд▓ рдоें рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕ंрдШ рдиे рдк्рд░рддिрдмंрдзिрдд рдХрд░ рджिрдпा
(d) рдк्рд░рд╢ांрдд рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ рдоें рдЖрдпा рдПрдХ рдЪрдХ्рд░рд╡ाрдд
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╣ोрд▓ी рдХे рд╕ाрде рдбोрд▓ा рдкूрд░्рдгिрдоा рдХा рдЖрдпोрдЬрди рд╣ोрддा рд╣ै?
(a) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
(b) рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб
(c) рдУрдбिрд╢ा
(d) рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़
рдЙрдд्рддрд░: c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд▓ेрд╡िрд╕ рдЧिрд▓्рдмрд░्рдЯ, рдЬिрдирдХा рд╣ाрд▓ рдоें рджेрд╣ांрдд рд╣ो рдЧрдпा, рдХिрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рд╣ाрд╕िрд▓ рдХी рдеी?
(a) рдлिрд▓्рдо рдиिрд░्рджेрд╢рди
(b) рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд▓ेрдЦрди
(c) рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рд╡िрдЬ्рдЮाрди
(d) рдкुрд░ाрддрдд्рд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрди
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдХे рд╢ोрдз рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдордзुрдоेрд╣ рдмीрдоाрд░ी рдХे рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ैं?
(a) рдЪाрд░
(b) рдкांрдЪ
(c) рдЫрд╣
(d) рд╕ाрдд
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдЬाрд░ी рдЕрдиुрдоाрдиों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡рд░्рд╖ 2011-12 рдХे рдЖрдзाрд░ рд╡рд░्рд╖ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡рд░्рд╖ 2017-18 рдоें рднाрд░рдд рдХी рдк्рд░рддिрд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдп рдХिрддрдиी рд╣ै?
(a) 86,689 рд░ुрдкрдпे
(b) 91,234 рд░ुрдкрдпे
(c) 96,336 рд░ुрдкрдпे
(d) 1,02,344 рд░ुрдкрдпे
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдЙрдд्рддрд░ः рдк्рд░рд╢्рдиः рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे ‘рдиेрд╢рдирд▓ рдлिрдиांрд╕िрдпрд▓ рд░िрдкोрд░्рдЯिंрдЧ рдЕрдеॉрд░िрдЯी’ (рдПрдирдПрдлрдЖрд░рдП) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХो рдоंрдЬूрд░ी рджी рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХрдердиों рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХीрдЬिрдП:
1. рд▓ेрдЦा рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╡िрдиिрдпाрдордХ рд╣ोрдЧी।
2. рдЗрд╕ рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдг рдХे рди्рдпाрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕ूрдЪीрдмрдж्рдз рдХंрдкрдиिрдпों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЧैрд░-рд╕ूрдЪीрдмрдж्рдз рдмрдб़ी рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдХंрдкрдиिрдпां рднी рд╣ोंрдЧी।
3. рдЗрд╕ рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдг рдоें рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рддीрди рдкूрд░्рдгрдХाрд▓िрдХ рд╕рджрд╕्рдп рд╣ोंрдЧे।
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рдХौрди рд╕े рдХрдерди рд╕рдд्рдп рд╣ैं?
(a) рдХेрд╡рд▓ 1 рд╡ 2
(c) рдХेрд╡рд▓ 2 рд╡ 3
(c) рдХेрд╡рд▓ 1 рд╡ 3
(d) 1, 2 рд╡ 3
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рдЕрдк्рд░ैрд▓ 2018 рдоें рдбिрдлेंрд╕рдПрдХ्рд╕рдкो 2018 (DefExpo) рдХрд╣ां рдЖрдпोрдЬिрдд рд╣ोрдЧा?
(a) рдЪेрди्рдирдИ рдоें
(b) рдмंрдЧрд▓ुрд░ू рдоें
(c) рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी рдоें
(d) рдоुंрдмрдИ рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХेंрдж्рд░ीрдп рдХैрдмिрдиेрдЯ рдиे 1 рдоाрд░्рдЪ 2018 рдХो ‘рднрдЧौрдб़ा рдЕрдкрд░ाрдзी рд╡िрдзेрдпрдХ 2018’ рдХो рдоंрдЬूрд░ी рдк्рд░рджाрди рдХी। рдЗрд╕ рд╡िрдзेрдпрдХ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХिрддрдиी рд░ाрд╢ि рд╕े рдЕрдзिрдХ рдХे рдЕрдкрд░ाрдзों рдкрд░ рдЗрд╕рдХे рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд▓ाрдЧू рд╣ोंрдЧे?
(a) 50 рдХрд░ोрдб़ рд░ुрдкрдпे
(b) 100 рдХрд░ोрдб़ рд░ुрдкрдпे
(c) 150 рдХрд░ोрдб़ рд░ुрдкрдпे
(d) 200 рдХрд░ोрдб़ рд░ुрдкрдпे
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдлрд░рд╡рд░ी-рдоाрд░्рдЪ 2018 рдоें рднाрд░рдд рдХी рдпाрдд्рд░ рдкрд░ рдЖрдпे рдЕрдм्рджुрд▓्рд▓ा рдж्рд╡िрддीрдп рдмिрди рд╣рд╕рди рдХिрд╕ рджेрд╢ рдХे рд╢ाрд╣ рд╣ैं?
(a) рд╕рдКрджी рдЕрд░рдм
(b) рдХрддрд░
(c) рдУрдоाрди
(d) рдЬॉрд░्рдбрди
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः 42рд╡ां рд╕िрд╡िрд▓ рдЖрдЙंрдЯ्рд╕ рджिрд╡рд╕ рдХिрд╕ рддिрдеि рдХो рдордиाрдпा рдЧрдпा?
(a) 26 рдлрд░рд╡рд░ी
(b) 27 рдлрд░рд╡рд░ी
(c) 28 рдлрд░рд╡рд░ी
(d) 1 рдоाрд░्рдЪ
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдЦрдмрд░ों рдоें рд░рд╣ा рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХे ‘рднрд╡िрд╖्рдп’ рдПрдк्рд▓िрдХेрд╢рди рдХा рд╕ंрдмंрдз рдХिрд╕рд╕े рд╣ै?
(a) рд╕्рдХूрд▓ों рдоें рдЦेрд▓ों рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиे рд╕े
(b) рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХे рдкेंрд╢рди рд╕े
(c) рд╕्рдХूрд▓ों рдоेंं рдиिрдпрдоिрдд рдСрдирд▓ाрдЗрди рдХ्рд╡िрдЬ рд╕े
(d) рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдЫाрдд्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╕े
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХा рдкрд╣рд▓ा рдоेрдЧा рдлुрдб рдкाрд░्рдХ 1 рдоाрд░्рдЪ, 2018 рдХो рдХрд╣ां рдЖрд░ंрдн рд╣ुрдЖ?
(a) рдиाрдЧрдкुрд░ рдоें
(b) рдкुрдгे рдоें
(c) рдиाрд╕िрдХ рдоें
(d) рд╕рддाрд░ा рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╡िрд╢्рд╡ рджुрд░्рд▓рдн рдмीрдоाрд░ी рджिрд╡рд╕ рдХрдм рдордиाрдпा рдЬाрддा рд╣ै?
(a) рдоाрд░्рдЪ рдХे рдк्рд░рдердо рд╕ोрдорд╡ाрд░ рдХो
(b) рдлрд░рд╡рд░ी рдХे рдЕंрддिрдо рджिрди
(c) рдлрд░рд╡рд░ी рдХे рдЕंрддिрдо рд╢рдиिрд╡ाрд░ рдХो
(d) рдоाрд░्рдЪ рдХे рдк्рд░рдердо рд░рд╡िрд╡ाрд░ рдХो
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рд▓ॉрд░िрдпрд╕ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдЦेрд▓ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдоें рдХिрд╕ рдЦिрд▓ाрдб़ी рдХो рд╡рд░्рд╖ 2017 рдХा рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕्рдкोрд░्рдЯ्рд╕рдкрд░्рд╕рди рдХा рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рджिрдпा рдЧрдпा?
(a) рд░ोрдЬрд░ рдлेрдбрд░рд░ рдХो
(b) рдХ्рд░िрд╕्рдЯिрдпाрдиो рд░ोрдиाрд▓्рдбो рдХो
(c) рд▓िрдпोрдиेрд▓ рдоेрд╕ी рдХो
(d) рд╡िрд░ाрдЯ рдХोрд╣рд▓ी рдХे
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХांрдЪी рдкीрда рдХे рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп рдЬрдпेंрдж्рд░ рд╕рд░рд╕्рд╡рддी, рдЬिрдирдХा 82 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдоें 28 рдлрд░рд╡рд░ी рдХो рдиिрдзрди рд╣ो рдЧрдпा, рдеेः
(a) рдХांрдЪी рдкीрда рдХे 65рд╡ें рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп
(b) рдХांрдЪी рдкीрда рдХे 61рд╡ें рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп
(c) рдХांрдЪी рдкीрда рдХे 69рд╡ें рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп
(d) рдХांрдЪी рдкीрда рдХे 71рд╡ें рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдЦрдмрд░ों рдоें рд░рд╣ा ‘рдЗंрдбिрдпाрд╕ाрдЗрдЬ’ рдХ्рдпा рд╣ै?
(a) NIFT рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░рдд рдоें рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг
(b) рдЗрд╕рд░ो рдж्рд╡ाрд░ा рдЪंрдж्рд░рдпाрди рдж्рд╡िрддीрдп рдХे рд╕ाрде рднेрдЬा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рддिрд░ंрдЧा
(c) рдЕंрдЯाрд░्рдХрдЯिрдХा рдоें рднाрд░рдд рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕्рддाрд╡िрдд рдирдпा рд╕्рдЯेрд╢рди
(d) рднाрд░рддीрдп рдерд▓ рд╕ेрдиा рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдиाрдЧ, рдЬिрд╕рдХा рдбीрдЖрд░рдбीрдУ рдж्рд╡ाрд░ा 28 рдлрд░рд╡рд░ी, 2018 рдХो рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХिрдпा рдЧрдпा, рд╣ै:
(a) рддीрд╕рд░ी рдкीрдв़ी рдХी рдПंрдЯी рдЯैंрдХ рдоिрд╕ाрдЗрд▓
(b) рдЪौрдеी рдкीрдв़ी рдХी рдПंрдЯी рдЯैंрдХ рдоिрд╕ाрдЗрд▓
(c) рдкांрдЪрд╡ीं рдкीрдв़ी рдХी рдПंрдЯी рдЯैंрдХ рдоिрд╕ाрдЗрд▓
(d) рджूрд╕рд░ी рдкीрдв़ी рдХी рдПंрдЯी рдЯैंрдХ рдоिрд╕ाрдЗрд▓
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд░ोрдЬрдЧाрд░ рд╕ृрдЬрди рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо (рдкीрдПрдордИрдЬीрдкी) рдХो рдХिрд╕ рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдХे рд▓िрдП рдмрдв़ा рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै?
(a) рд╡рд░्рд╖ 2019-20 рддрдХ рдХे рд▓िрдП
(b) рд╡рд░्рд╖ 2021-22 рддрдХ рдХे рд▓िрдП
(c) рд╡рд░्рд╖ 2022-23 рддрдХ рдХे рд▓िрдП
(d) рд╡рд░्рд╖ 2024-25 рддрдХ рдХे рд▓िрдП
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рдХेंрдж्рд░ीрдп рдХैрдмिрдиेрдЯ рдиे рд╕ांрд╕рджों рдХी рд╕ांрд╕рдж рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рднрдд्рддा рдХो 45,000 рд░ुрдкрдпे рдоाрд╕िрдХ рд╕े рдмрдв़ाрдХрд░ рдХिрддрдиा рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै?
(a) 55,000 рд░ुрдкрдпे рдоाрд╕िрдХ
(b) 60,000 рд░ुрдкрдпे рдоाрд╕िрдХ
(c) 65,000 рд░ुрдкрдпे рдоाрд╕िрдХ
(d) 70,000 рд░ुрдкрдпे рдоाрд╕िрдХ
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рд╡िрднाрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ेрд╡ा рдХे рдХिрддрдиे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ें рдХो ‘рдЪैंрдкिрдпंрд╕’ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдоंрдЬूрд░ी рджी рд╣ै?
(a) 12
(b) 18
(c) 20
(d) 24
рдЙрдд्рддрд░ः a
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рд╣ाрдеी рдХी рдПрдХ рдирдИ рдк्рд░рдЬाрддि рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдЕрдл्рд░ीрдХा рдоें рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣ाрдеिрдпों рдХी рдк्рд░рдЬाрддिрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рддीрди рд╣ो рдЧрдпी рд╣ै। рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╣ाрдеी рдХी рдк्рд░рдЬाрддि рдирд╣ीं рд╣ै?
(a) рдЕрдл्рд░ीрдХрди рд╕рд╡ाрдиा
(b) рдЕрдл्рд░ीрдХी рд╡рди рд╣ाрдеी
(c) рдПрд╢िрдпाрдИ рд╣ाрдеी
(d) рдмोрд░्рдиिрдпाрдИ рд╣ाрдеी
рдЙрдд्рддрд░ः d
рдк्рд░рд╢्рдиः рднाрд░рддीрдп рд╡िрдоाрдирдкрдд्рддрди рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдг рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиी рддрд░рд╣ рдХा рдкрд╣рд▓ा ‘рдЙрдб्рдбрдпрди рдмрд╣ु-рдХौрд╢рд▓ рд╡िрдХाрд╕ рдХेंрдж्рд░’ рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдХрд╣ां рдХिрдпा рдЧрдпा?
(a) рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рдоें
(b) рдЪंрдбीрдЧрдв़ рдоें
(c) рдмрдиाрд░рд╕ рдоें
(d) рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी рдоें
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдк्рд░рд╢्рдиः рдоाрдЗрдХрди рдоैрдХрдХोрд░рдоैрдХ рдХो рдХрд╣ां рдХा рдЙрдк-рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा?
(a) рдХрдиाрдбा
(b) рди्рдпूрдЬीрд▓ैंрдб
(c) рдЖрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा
(d) рдЗंрдЧрд▓ैंрдб
рдЙрдд्рддрд░ः c
рдк्рд░рд╢्рдиः рд╣ाрд▓ рдоें рдлेрд╕рдмुрдХ рдиे ‘рд╡िрд░ाрдеु’ рдХा рдлेрд╕рдмुрдХ рдкृрд╖्рда рд╣рдЯा рджिрдпा। рд╡िрд░ूрдеा рдХा рд╕ंрдмंрдз рдХिрд╕ рджेрд╢ рд╕े рд╣ै?
(a) рд╕ीрд░िрдпा
(b) рдо्рдпांрдоाрд░
(c) рдеाрдИрд▓ैंрдб
(d) рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा
рдЙрдд्рддрд░ः b
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп
рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢ рдХा рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╡िрдЬрдпाрд▓рдп (850-870-71 рдИ.) рдкрд▓्рд▓рд╡ рдЕрдзीрдирддा рдоें рдЙрд░ैрдпुрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХा рд╢ाрд╕рдХ рдеा। рд╡िрдЬрдпाрд▓рдп рдХी рд╡ंрд╢рдкрд░ंрдкрд░ा рдоें рд▓рдЧрднрд╕ 20 рд░ाрдЬा рд╣ुрдП, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдХुрд▓ рдоिрд▓ाрдХрд░ рдЪाрд░ рд╕ौ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рд╡िрдЬрдпाрд▓рдп рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдЖрджिрдд्рдп рдк्рд░рдердо (871-907), рдкрд░ाрддंрдХ рдк्рд░рдердо (907-955) рдиे рдХ्рд░рдорд╢: рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рдкрд░ांрддрдХ рдк्рд░рдердо рдиे рдкांрдб्рдп-рд╕िंрд╣рд▓ рдирд░ेрд╢ों рдХी рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╢рдХ्рддि рдХो, рдкрд▓्рд▓рд╡ों, рдмाрдгों, рдмैрдбुंрдмों рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯ рдХृрд╖्рдг рджि्рд╡рддीрдп рдХो рднी рдкрд░ाрдЬिрдд рдХिрдпा। рдЪोрд▓ рд╢рдХ्рддि рдПрд╡ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдкрд░ांрддрдХ рд╣ी рдеा। рдЙрд╕рдиे рд▓ंрдХाрдкрддि рдЙрджрдп (945-53) рдХे рд╕рдордп рд╕िंрд╣рд▓ рдкрд░ рднी рдПрдХ рдЕрд╕рдлрд▓ рдЖрдХ्рд░рдордг рдХिрдпा। рдкрд░ांрддрдХ рдЕрдкрдиे рдЕंрддрдоि рджिрдиों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯ рд╕рдо्рд░ाрдЯ् рдХृрд╖्рдг рддृрддीрдп рдж्рд╡ाрд░ा 949 рдИ. рдоें рдмрдб़ी рдмुрд░ी рддрд░рд╣ рдкрд░ाрдЬिрдд рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рдкрд░ाрдЬрдп рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдиींрд╡ рд╣िрд▓ рдЧрдИ। рдкрд░ांрддрдХ рдк्рд░рдердо рдХे рдмाрдж рдХे 32 рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдЕрдиेрдХ рдЪोрд▓ рд░ाрдЬाрдУं рдиे рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рдЗрдирдоें рдЧंрдбрд░ाрджिрдд्рдп, рдЕрд░िंрдЬрдп рдФрд░ рд╕ुंрджрд░ рдЪोрд▓ рдпा рдкрд░ाрддрдХ рджि्рд╡рддीрдп рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे।
рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЕрдн्рдпुрджрдп рдиौрд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рд╣ुрдЖ рдФрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдк्рд░ाрдп:рдж्рд╡ीрдк рдХा рдЕрдзिрдХांрд╢ рднाрдЧ рдЗрд╕рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдоें рдеा। рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдкрд░ рднी рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ी рдеी рдФрд░ рдоाрд▓рджीрд╡ рдж्рд╡ीрдкों рдкрд░ рднी рдЗрдирдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдеा। рдХुрдЫ рд╕рдордп рддрдХ рдЗрдирдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдХрд▓िंрдЧ рдФрд░ рддुंрдЧрднрдж्рд░ рджोрдЖрдм рдкрд░ рднी рдЫाрдпा рдеा। рдЗрдирдХे рдкाрд╕ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдиौрд╕ेрдиा рдеी рдФрд░ рдпे рджрдХ्рд╖िрдг рдкूрд░्рд╡ी рдПрд╢िрдпा рдоें рдЕрдкрдиा рдк्рд░рднाрд╡ рдХ़ाрдпрдо рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдлрд▓ рд╣ो рд╕рдХे। рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдХा рдиिःрд╕рди्рджेрд╣ рд╕рдмрд╕े рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдеा। рдЕрдкрдиी рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рдХрдаिрдиाрдЗрдпों рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдХ़рд░ीрдм рджो рд╢рддाрдм्рджिрдпों рддрдХ рдЕрд░्рдеाрдд् рдмाрд░рд╣рд╡ीं рдИрд╕्рд╡ी рдХे рдордз्рдп рддрдХ рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рди рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╕्рдеिрд░ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рджिрдпा, рд╡рд░рди् рдХрд▓ा рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рдмрд╣ुрдд рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рджिрдпा। рдХुрдЫ рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ों рдХा рдордд рд╣ै рдХि рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдХा 'рд╕्рд╡рд░्рдг рдпुрдЧ' рдеा।
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╡िрдЬрдпाрд▓рдп рдиे рдХी, рдЬो рдЖрд░рдо्рдн рдоें рдкрд▓्рд▓рд╡ों рдХा рдПрдХ рд╕ाрдоंрддी рд╕рд░рджाрд░ рдеा। рдЙрд╕рдиे 850 рдИ. рдоें рддंрдЬौрд░ рдХो рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ рдоें рдХрд░ рд▓िрдпा рдФрд░ рдкाрдг्рдб्рдп рд░ाрдЬ्рдп рдкрд░ рдЪрдв़ाрдИ рдХрд░ рджी। рдЪोрд▓ 897 рддрдХ рдЗрддрдиे рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╣ो рдЧрдП рдеे рдХि, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкрд▓्рд▓рд╡ рд╢ाрд╕рдХ рдХो рд╣рд░ाрдХрд░ рдЙрд╕рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░ рджी рдФрд░ рд╕ाрд░े рдЯौंрдб рдоंрдбрд▓ рдкрд░ рдЕрдкрдиा рдЕрдзिрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдкрд▓्рд▓рд╡, рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рдкрди्рдиों рд╕े рд╡िрд▓ीрди рд╣ो рдЧрдП, рдкрд░ рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рднрдпाрдирдХ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рдиा рдкрдб़ा। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯ рд╢ाрд╕рдХ рдХृрд╖्рдг рддृрддीрдп рдиे 949 рдИ. рдоें рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдкрд░ाрди्рддрдХ рдк्рд░рдердо рдХो рдкрд░ाрдЬिрдд рдХिрдпा рдФрд░ рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЙрдд्рддрд░ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд░ рдЕрдзिрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा। рдЗрд╕рд╕े рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢ рдХो рдзрдХ्рдХा рд▓рдЧा, рд▓ेрдХिрди 965 рдИ. рдоें рдХृрд╖्рдг рддृрддीрдп рдХी рдоृрдд्рдпु рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯों рдХे рдкрддрди рдХे рдмाрдж рд╡े рдПрдХ рдмाрд░ рдлिрд░ рдЙрда рдЦрдб़े рд╣ुрдП।
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЙрдд्рдеाрди
рдЫрдаी рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдордз्рдп рдХे рдмाрдж рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдоें рдкрд▓्рд▓рд╡ों, рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рддрдеा рдкाрдг्рдб्рдп рд╡ंрд╢ों рдХा рд░ाрдЬ्рдп рд░рд╣ा। рдкрд▓्рд▓рд╡ों рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдХांрдЪी, рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рдХी рдмाрджाрдоी рддрдеा рдкाрдг्рдб्рдпों рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдорджुрд░рдИ рдеी, рдЬो рдЖрдзुрдиिрдХ рддंрдЬौрд░ рдоें рд╣ै рдФрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрд░्рдеाрдд् рдХेрд░рд▓ рдоें, рдЪेрд░ рд╢ाрд╕рдХ рдеे। рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХрджрдо्рдм рддрдеा рдЧंрдЧрд╡ंрд╢ों рдХा рд╢ाрд╕рди рдеा। рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдХे рдЕрдзिрдХрддрд░ рд╕рдордп рдоें рдЧंрдЧ рд╢ाрд╕рдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯों рдХे рдЕрдзीрди рдеे рдпा рдЙрдирд╕े рдоिрд▓рддे рд╣ुрдП рдеे। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯ рдЗрд╕ рд╕рдордп рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдеे। рдкрд▓्рд▓рд╡, рдкाрдг्рдб्рдп рддрдеा рдЪेрд░ рдЖрдкрд╕ рдоें рддрдеा рдоिрд▓рдХрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╕ंрдШрд░्рд╖рд░рдд рдеे। рдЗрдирдоें рд╕े рдХुрдЫ рд╢ाрд╕рдХों рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдкрд▓्рд▓рд╡ों рдХे рдкाрд╕ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдиौрд╕ेрдиाрдПँ рднी рдеीं। рдкрд▓्рд▓рд╡ों рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рдкूрд░्рд╡ рдПрд╢िрдпा рдХे рд╕ाрде рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдеे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡्рдпाрдкाрд░ рддрдеा рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХो рдмрдв़ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдИ рд░ाрдЬрджूрдд рднी рдЪीрди рднेрдЬे। рдкрд▓्рд▓рд╡ рдЕрдзिрдХрддрд░ рд╢ैрд╡ рдордд рдХे рдЕрдиुрдпाрдпी рдеे рдФрд░ рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдзुрдиिрдХ рдЪेрди्рдирдИ рдХे рдиिрдХрдЯ рдорд╣ाрдмрд▓ीрдкुрд░рдо рдоें рдХрдИ рдорди्рджिрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा।
рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдХा рдХाрд▓
рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢ рдХे рд╕рдмрд╕े рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд░ाрдЬा рд░ाрдЬрд░ाрдЬ (985-1014 рдИ.) рддрдеा рдЙрд╕рдХा рдкुрдд्рд░ рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо (1012-1044 рдИ.) рдеे। рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдХो рдЙрд╕рдХे рдкिрддा рдиे рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХाрд▓ рдоें рд╣ी рдЕрдкрдиा рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ी рдиिрдпुрдХ्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдеा рдФрд░ рд╕िंрд╣ाрд╕рди рдкрд░ рдмैрдардиे рдХे рдкрд╣рд▓े рд╣ी рдЙрд╕рдиे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рддрдеा рдпुрдж्рдз-рдХौрд╢рд▓ рдоें рджрдХ्рд╖рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ी рдеी। рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдиे рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдЕрдкрдиा рдз्рдпाрди рдкाрдг्рдб्рдп рддрдеा рдЪेрд░ рд╢ाрд╕рдХों рддрдеा рдЙрдирдХे рдоिрдд्рд░ рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдХे рд╢ाрд╕рдХ рдХी рдУрд░ рджिрдпा। рдЙрд╕рдиे рдд्рд░िрд╡ेрди्рдж्рд░рдо рдХे рдиिрдХрдЯ рдЪेрд░ рдХी рдиौрд╕ेрдиा рдХो рдирд╖्рдЯ рдХिрдпा рддрдеा рдХुрдЗрд▓ाрди рдкрд░ рдзाрд╡ा рдмोрд▓ рджिрдпा। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдЙрд╕рдиे рдорджुрд░рдИ рддрдХ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдФрд░ рдкाрдг्рдб्рдп рд╢ाрд╕рдХ рдХो рдЕрдкрдиा рдмंрджी рдмрдиा рд▓िрдпा। рдЙрд╕рдиे рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдкрд░ рднी рдЖрдХ्рд░рдордг рдХिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕ рдж्рд╡ीрдк рдХे рдЙрдд्рддрд░ी рд╣िрд╕्рд╕े рдХो рдЕрдкрдиे рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЕंрдЧ рдмрдиा рд▓िрдпा। рдпे рдХ़рджрдо рдЙрд╕рдиे рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдаाрдпा рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рджрдХ्рд╖िрдг-рдкूрд░्рд╡ рдПрд╢िрдпा рдХे рджेрд╢ों рд╕े рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХो рдЕрдкрдиी рдоुрдЯ्рдаी рдоें рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣рддा рдеा। рдЙрди рджिрдиों рдХोрд░ो рдоंрдбрд▓ рддрдЯ рддрдеा рдоाрд▓ाрдмाрд░, рднाрд░рдд рддрдеा рджрдХ्рд╖िрдг рдкूрд░्рд╡ рдПрд╢िрдпा рдХे рдмीрдЪ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХे рдХेрди्рдж्рд░ рдеे। рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдиे рдоाрд▓рджीрд╡ рдж्рд╡ीрдкों рдкрд░ рднी рдЪрдв़ाрдИ рдХी। рдЙрдд्рддрд░ рдоें рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдиे рдЧंрдЧ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╣िрд╕्рд╕ों рдХो рднी рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ рдоें рд▓े рд▓िрдпा рддрдеा рд╡ेंрдЧी рдХो рднी рд╡िрдЬिрдд рдХрд░ рд▓िрдпा।
рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдХा рдХाрд▓
рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдиे рд░ाрдЬ рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХी рдиीрддि рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рдФрд░ рдкाрдг्рдб्рдп рдЪेрд░ рджेрд╢ों рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдоिрд▓ा рд▓िрдпा। рдЙрд╕рдиे рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдкрд░ рднी рдкूрд░्рдг рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдФрд░ рдПрдХ рдпुрдж्рдз рдоें рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдХे рд░ाрдЬा рдФрд░ рд░ाрдиी рдХे рдоुрдХुрдЯों рдФрд░ рд░ाрдЬ рдЪिрд╣्рдиों рдХो рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ рдоें рд▓े рд▓िрдпा। рдЕрдЧрд▓े рдкрдЪाрд╕ рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдХे рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд╕े рдоुрдХ्рдд рди рд╣ो рд╕рдХा।
рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рддрдеा рд╢ैрд▓ेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдиे рд╡िрднिрди्рди рдЬрдЧрд╣ों рдкрд░ рд╢िрд╡ рддрдеा рд╡िрд╖्рдгु рдХे рдорди्рджिрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╡िрдЬрдп рдХे рдк्рд░рдоाрдг рджिрдП। рдЗрдирдоें рд╕े рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рддंрдЬाрд╡ुрд░ рдХा рд░ाрдЬрд░ाрдЬेрд╢्рд╡рд░ рдорди्рджिрд░ рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХाрд░्рдп 1010 рдИ. рдоें рдкूрд░ा рд╣ुрдЖ। рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдЗрди рдорди्рджिрд░ों рдХी рджीрд╡ाрд░ों рдкрд░ рдЕрдкрдиी рд╡िрдЬрдп рдХे рдмрдб़े-рдмрдб़े рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдЦुрджрд╡ाрдП। рдЗрди्рд╣ीं рд╕े рд╣рдоें рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдФрд░ рдЙрдирдХे рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХे рдмाрд░े рдоें рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдкрддा рд▓рдЧрддा рд╣ै। рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдХा рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдЕрднिрдпाрди рд╡рд╣ рдеा рдЬिрд╕рдоें рд╡рд╣ рдХрд▓िंрдЧ рд╣ोрддा рд╣ुрдЖ рдмंрдЧाрд▓ рдкрд╣ुँрдЪा рдЬрд╣ाँ рдЙрд╕рдХी рд╕ेрдиा рдиे рджो рдирд░ेрд╢ों рдХो рдкрд░ाрдЬिрдд рдХिрдпा। рдЗрд╕ рдЕрднिрдпाрди рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ 1022 рдИ. рдоें рдПрдХ рдЪोрд▓ рд╕ेрдиाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдиे рдХिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕рдиे рд╡рд╣ी рдоाрд░्рдЧ рдЕрдкрдиाрдпा рдЬो рдорд╣ाрди् рд╡िрдЬेрддा рд╕рдоुрдж्рд░рдЧुрдк्рдд рдиे рдЕрдкрдиाрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдЕрднिрдпाрди рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдХी рдк्рд░рд╢рд╕्рддि рдоें рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдиे 'рдЧंрдЧрдИ рдХौंрдбрдЪोрд▓' (рдЕрд░्рдеाрдд् рдЧंрдЧा рдХा рдЪोрд▓ рд╡िрдЬेрддा) рдХी рдкрджрд╡ी рдЧ्рд░рд╣рдг рдХी। рдЙрд╕рдиे рдХाрд╡ेрд░ी рдХे рддрдЯ рдкрд░ рдПрдХ рдирдпी рд░ाрдЬрдзाрдиी 'рдЧंрдЧाрдИрдХोंрдб рдЪोрд▓рдкुрд░рдо्' (рдЧंрдЧा рдХे рдЪोрд▓ рд╡िрдЬेрддा рдХा рд╢рд╣рд░) рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा। рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдХा рдПрдХ рдФрд░ рдоुрдЦ्рдп рдЕрднिрдпाрди рд╢ैрд▓ेрди्рдж्рд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдиौ рд╕ैрдиिрдХ рдЕрднिрдпाрди рдеा। рд╢ैрд▓ेрди्рдж्рд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЖрдард╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдЙрджрдп рд╣ुрдЖ рдеा рдФрд░ рдорд▓ाрдпा рдк्рд░ाрдпрдж्рд╡ीрдк, рд╕ुрдоाрдд्рд░ा, рдЬाрд╡ा рддрдеा рдЙрд╕рдХे рдиिрдХрдЯ рдХे рдж्рд╡ीрдкों рдкрд░ рдЗрд╕рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдеा। рдЪीрди рдХे рд╕ाрде рд╕рдб़рдХ рдХे рд░ाрд╕्рддे рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпाрдкाрд░ рдкрд░ рднी рдЗрд╕рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдеा। рд╢ैрд▓ेрди्рдж्рд░ рд╡ंрд╢ рдХे рд╢ाрд╕рдХ рдмौрдж्рдз рдеे, рдЪोрд▓ों рдХे рд╕ाрде рдЗрдирдХे рдмрдб़े рдЕрдЪ्рдЫे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдеे। рд╢ैрд▓ेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕рдХ рдиे рдиाрдЧрдкрдЯ्рдЯрдо рдоें рдПрдХ рдмौрдж्рдз рдорда рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдеा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЕрдиुрд░ोрдз рдкрд░ рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдиे рдорда рдХे рдЦрд░्рдЪ рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЧ्рд░ाрдо рдХा рдЕрдиुрджाрди рджिрдпा рдеा। рдЗрди рджोрдиों рдХे рдмीрдЪ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдЯूрдЯрдиे рдХा рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдеा рдХि рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХ рднाрд░рддीрдп рд╡्рдпाрдкाрд░ рдоें рдкрдб़рдиे рд╡ाрд▓ी рдмाрдзाрдУं рдХो рд╣рдЯाрдиा рдЪाрд╣рддे рдеे। рдЗрд╕ рдЕрднिрдпाрди рд╕े рдЙрди्рд╣ें рдХाрджрд░рдо рдпा рдХेрджाрд░ рддрдеा рдорд▓ाрдпा рдк्рд░ाрдп:рдж्рд╡ीрдк рдФрд░ рд╕ुрдоाрдд्рд░ा рдоें рдХрдИ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдоिрд▓ी। рдХुрдЫ рд╕рдордп рддрдХ рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЪोрд▓ों рдХी рдиौрд╕ेрдиा рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдеी рддрдеा рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рдЪोрд▓ों рдХी рдЭीрд▓ рдХे рд╕рдоाрди рд╣ो рдЧрдИ рдеी।
рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдЕрдкрдиे рдХрдИ рджूрдд рдЪीрди рднी рднेрдЬे। рд╕рдд्рддрд░ рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХा рдПрдХ рдоंрдбрд▓ 1077 рдИ. рдоें рдЪोрд▓ рджूрддों рдХे рд░ूрдк рдоें рдЪीрди рдЧрдпा рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рдЙрд╕े 81,800 рдХांрд╕्рдп рдоुрдж्рд░ाрдУं рдХी рдоाрд▓ा рдоिрд▓ी, рдЕрд░्рдеाрдд् рдпрд╣ рд╕ंрдЦ्рдпा рдЙрддрдиी рд╣ी рдеी, рдЬिрддрдиी рдЙрди рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХी рд╡рд╕्рддुрдПँ рдеीं, рдЬिрд╕рдоें рдХрдкूрд░, рдХрдв़ाрдИ рдХिрдП рдХрдкрдб़े, рд╣ाрдеी рджांрдд, рдЧैंрдбों рдХे рд╕ींрдЧ рддрдеा рд╢ीрд╢े рдХा рд╕ाрдоाрди рдеा। рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдХूрдЯों рдХे рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ी рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рд╕े рдмрд░ाрдмрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХिрдпा। рдЗрди्рд╣ें рдЙрдд्рддрд░рдХाрд▓ीрди рдЪाрд▓ुрдХ्рдп рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрдирдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдХрд▓्рдпाрдгी рдоें рдеी। рдЪोрд▓ рдФрд░ рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рдоें рд╡ेंрдЧी (рд░ाрдпрд▓рд╕ीрдоा), рддुंрдЧрднрдж्рд░ рдФрд░ рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдХे рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдо рдоें рдЧंрдЧों рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд░ рдк्рд░рднुрдд्рд╡ рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдоें рдХिрд╕ी рднी рдкрдХ्рд╖ рдХी рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдЬрдп рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рдФрд░ рджोрдиों рдкрдХ्рд╖ рдЕрди्рддрддः рдХрдордЬ़ोрд░ рдкрдб़ рдЧрдП। рдРрд╕ा рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рдпुрдж्рдз рдХी рднрдпंрдХрд░рддा рдмрдв़рддी рдЧрдИ। рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рдХे рд╢рд╣рд░ों рдХो, рдЬिрдирдоें рдХрд▓्рдпाрдгी рд╢ाрдоिрд▓ рдеा, рддрд╣рд╕-рдирд╣рд╕ рдХрд░ рдбाрд▓ा рдФрд░ рдЬрдирддा рдХा, рдЬिрд╕рдоें рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдФрд░ рдмрдЪ्рдЪे рд╢ाрдоिрд▓ рдеे, рдХ़рдд्рд▓ेрдЖрдо рдХिрдпा। рдпрд╣ी рдиीрддि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкाрдб्рдп рд░ाрдЬाрдУं рдХे рд╕ाрде рдЕрдкрдиाрдИ। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдХी рдк्рд░ाрдЪीрди рд░ाрдЬрдзाрдиी рдЕрдиुрд░ाрдзाрдкुрд░ рдХो рднी рдзрд░ाрд╢ाрдпी рдХрд░ рджिрдпा рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рдХे рд░ाрдЬा рдФрд░ рд░ाрдиी рдХे рд╕ाрде рдмрдб़ी рдХрдаोрд░рддा рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХिрдпा। рдпे рдХाрд░्рдп рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдкрд░ рдХрд▓ंрдХ рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЪोрд▓ рдХिрд╕ी рднी рджेрд╢ рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ेрддे рдеे, рддो рдЙрд╕рдоें рдаोрд╕ рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХ़ाрдпрдо рдХрд░рддे рдеे। рдЪोрд▓-рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдмाрдд рдпрд╣ рдеी рдХि, рд╡े рдЕрдкрдиे рд╕ाрд░े рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЧ्рд░ाрдоों рдоें рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рддे рдеे।
рдЪोрд▓ рдмाрд░рд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рддрдХ рд╕рдоृрдж्рдзрд╢ाрд▓ी рдмрдиे рд░рд╣े, рд▓ेрдХिрди рддेрд░рд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдЖрд░рдо्рдн рдоें рдЙрдирдХा рдкрддрди рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा। рдмाрд░рд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рддрдХ рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рдЙрдд्рддрд░ рдХाрд▓ीрди рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рдХी рд╢рдХ्рддि рднी рдХ्рд╖ीрдг рдкрдб़ рдЧрдИ рдеी। рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдЬрдЧрд╣ рдЕрдм рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рдкाрдг्рдб्рдп рддрдеा рд╣ोрдпрд╕рд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рддрдеा рдЙрдд्рддрд░рдХाрд▓ीрди рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдХी рдЬрдЧрд╣ рдпाрджрд╡ рдФрд░ рдХाрдХрддीрдп рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдиे рд▓े рд▓ी рдеी। рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдиे рднी рдХрд▓ा рддрдеा рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджिрдпा। рджुрд░्рднाрдЧ्рдпрд╡рд╢ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдкрд╕ рдоें рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рдХो рдХрдордЬ़ोрд░ рдмрдиा рд▓िрдпा। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХे рдирдЧрд░ों рдХा рд╡िрдз्рд╡ंрд╕ рдХिрдпा рдФрд░ рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХी рдорди्рджिрд░ों рдХो рднी рдирд╣ीं рдЫोрдб़ा। рдЕрди्рддрддः рдЪौрджрд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдЖрд░рдо्рдн рдоें рджिрд▓्рд▓ी рдХे рд╕ुрд▓्рддाрдиों рдиे рдЗрдирдХो рдЬрдб़ рд╕े рдЙрдЦाрдб़ рджिрдпा।
рдЪोрд▓ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди
рдЪोрд▓ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрдж рд░ाрдЬा рдХा рд╣ोрддा рдеा। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ीрди рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд░ाрдЬрддंрдд्рд░ाрдд्рдордХ рдеी। рд░ाрдЬा рдХा рдкрдж рд╡ंрд╢ाрдиुрдЧрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеा। рд░ाрдЬा рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдоंрдд्рд░िрдкрд░िрд╖рдж рдХी рд╡्рдпрд╡рдеा рдеी। рд░ाрдЬрдХीрдп рдЖрджेрд╢ों рдХा рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди 'рдУрд▓ै' рдиाрдо рдХे рдЕрддिрд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे। рд░ाрдЬा рдХे рдк्рд░рдзाрди рд╕рдЪिрдд рдХो 'рдФрд▓рдиाрдпрдордХрдо' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдЪोрд▓ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рднाрдЧ рд▓ेрдиे рд╡ाрд▓े рдЙрдЪ्рдЪ рдкрджाрдзिрдХाрд░िрдпों рдХो 'рдкेрд░ुрди्рджрдирдо्' рдПрд╡ं рдиिрдо्рди рд╢्рд░ेрдгी рдХे рдкрджाрдзिрдХाрд░िрдпों рдХो 'рд╢ेрд░ुрди्рджрдирдо्' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд╕ рд╕рдордп рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рд╡ेрддрди рдХा рднुрдЧрддाрди рдкрдХрдж рд░ूрдк рдоें рди рдХрд░рдХे рднूрдоि рдХे рд░ूрдк рдоें рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। 'рд╡िрдбैрдпाрдзिрдХाрд░िрди' рдиाрдо рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХाрд░्рдп рдк्рд░ेрд╖рдХ рдХिрд░ाрдиे рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рдеा। рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों (рдоंрдд्рд░िрдпों) рдХो 'рдЙрдбрдирдХुрдЯ्рдЯрдо्' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा।
рдк्рд░рд╢ाрд╕рдХीрдп рдЗрдХाрдЗрдпाँ
рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рд╣ेрддु рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп 6 рдк्рд░ाрди्рддों рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рдеा। рдк्рд░ाрди्рддों рдХो 'рдордг्рдбрд▓рдо्' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдк्рд░ाрдпः рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ों рдХो рдпрд╣ां рдХा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рджेрдЦрдиा рдкрдб़рддा рдеा। рдордг्рдбрд▓рдо् рдХो рдХोрдЯ्рдЯрдо (рдХрдоिрд╢्рдирд░ी) рдоें, рдХोрдЯ्рдЯрдо рдХो рдиाрдбु (рдЬ़िрд▓े) рдоें рдПрд╡ं рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдиाрдбु рдХो рдХрдИ рдХुрд░्рд░рдоों (рдЧ्рд░ाрдо рд╕рдоूрд╣) рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдмрдб़े-рдмрдб़े рд╢рд╣рд░ рдпा рдЧांрд╡ рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рдХुрд░्рд░рдо рдмрди рдЬाрддे рдеे рдФрд░ рддрдиिрдпूрд░ рдпा рддंрдХुрд░рдо рдХрд╣рд▓ाрддे рдеे। рдордг्рдбрд▓рдо् рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рддрд░ рддрдХ рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╣ेрддु рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рднाрдУं рдХा рд╕рд╣рдпोрдЧ рд▓िрдпा рдЬाрддा рдеा। 'рдиाрдбु' рдХी рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рднा рдХो 'рдиाрдЯूрд░' рдПрд╡ं рдирдЧрд░ рдХी рд╕рднाрдУं рдХो рдХ्рд░рдорд╢ः рд╢्рд░ेрдгी рдФрд░ рдкूрдЧ рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдкрд░ाрди्рддрдХ рдк्рд░рдердо рдХे рд╢ाрд╕рди рдХे 12рд╡ें рдПрд╡ं 14рд╡ें рд╡рд░्рд╖ рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рд╡ 'рдЙрдд्рддрд░рдоेрд░ूрд░ рдЕрднिрд▓ेрдЦों' рдоें рдЪोрд▓ рдХाрд▓ीрди рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдПрд╡ं рдЧ्рд░ाрдо рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдоिрд▓рддा рд╣ै। рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рди рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХी рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдеी। рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдоें 'рдЙрд░' рддрдеा 'рд╕рднा' рд╡ рдорд╣ाрд╕рднा рдХे рд╕рджрд╕्рдп рд╡рдпрд╕्рдХ рд╣ोрддे рдеे। рдЙрд░ рд╕рд░्рд╡рд╕ाрдзाрд░рдг рд▓ोрдЧों рдХी рд╕рдоिрддि рдеी, рдЬिрд╕рдХा рдХाрд░्рдп рд╣ोрддा рдеा- рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рддाрд▓ाрдмों рд╡ рдмрдЧीрдЪों рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ेрддु рдЧांрд╡ рдХी рднूрдоि рдХा рдЕрдзिрдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиा।
рд╕рднा рдпा рдЧ्рд░ाрдо рд╕рднा
рдпрд╣ рдоूрд▓рддः рдЕрдЧ्рд░рд╣ाрд░ों рд╡ рдм्рд░ाрд╣्рдордгों рдмрд╕्рддिрдпों рдХी рд╕ंрд╕्рдеा рдеी। рдЗрд╕рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХो 'рдкेрд░ुрдордХ्рдХрд▓' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। 'рд╡ाрд░िрдпрдо' (рдХाрд░्рдпрдХाрд░िрдгी рд╕рдоिрддि) рдХी рд╕рджрд╕्рдпрддा рд╣ेрддु 35 рд╕े 70 рд╡рд░्рд╖ рдХे рдмीрдЪ рддрдХ рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдЕрд╡рд╕рд░ рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╡рд╣ рдХрдо рд╕े рдХрдо рдбेрдв़ рдПрдХрдб़ рднूрдоि рдХा рдоाрд▓िрдХ рдПрд╡ं рд╡ैрджिрдХ рдоंрдд्рд░ों рдХा рдЬ्рдЮाрддा рд╣ो। рдЗрди рдЕрд░्рд╣рддाрдУं рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдХे рдЪुрдиे рдЧрдпे 30 рд╕рджрд╕्рдпों рдоें рд╕े 12 рдЬ्рдЮाрдиी рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рд╕рдоिрддि 'рд╕рдо्рд╡рдд्рд╕рд░ рд╡ाрд░िрдпрдо्' рдХे рд▓िрдП рдЪुрдиा рдЬाрддा рдеा рдФрд░ рд╢ेрд╖ рдмрдЪे 18 рд╕рджрд╕्рдпों рдоें 12 рдЙрдж्рдпाрди рд╕рдоिрддि рдХे рд▓िрдП рдПрд╡ं 6 рдХो рддрдб़ाрдЧ рд╕рдоिрддि рдХे рд▓िрдП рдЪुрдиा рдЬाрддा рдеा।
рд╕рднी рдХी рдмैрдардХ рдЧांрд╡ рдоें рдорди्рджिрд░ рдХे рд╡ृрдХ्рд╖ рдХे рдиीрдЪे рдПрд╡ं рддाрд▓ाрдм рдХे рдХिрдиाрд░े рд╣ोрддी рдеी। рдорд╣ाрд╕рднा рдХो 'рдкूрд░ुрдЧрд░्рд░ि', рдЗрд╕рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХो 'рдкेрд░ुрдордХ्рдХрд▓' рдПрд╡ं рд╕рдоिрддि рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХो 'рд╡ाрд░िрдпрдк्рдкेрд░ुрдордХ्рдХрд▓' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХी рд╕рднा рдХो 'рдирдЧрд░рдо्' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдирдЧрд░ों рдоें рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХे рд╡िрднिрди्рди рд╕ंрдЧрдарди рдеे, рдЬैрд╕े- рдордгिрдЧ्рд░ाрдо, рд╡рд▓ंрдЬीрдпрд░ рдЖрджि। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдХे 'рдЙрд░' рдХा рд░ूрдк рд▓рдШुрдЧрдгрддंрдд्рд░ рдЬैрд╕ा рдеा। рдЗрд╕ рд╕рдордп рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рднूрдоि рдорд╣ाрд╕рднा рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╣ोрддी рдеी। рдорд╣ाрд╕рднा рдЧ्рд░ाрдорд╡ाрд╕िрдпों рдкрд░ рдХрд░ рд▓рдЧाрдиे, рдЙрд╕े рд╡рд╕ूрд▓рдиे рдПрд╡ं рдмेрдЧाрд░ рд▓ेрдиे рдХा рднी рдЕрдзिрдХाрд░ рдЕрдкрдиे рдкाрд╕ рд░рдЦрддी рдеी। рд╕рднा рдпा рдорд╣ाрд╕рднा рд╡рд░्рд╖ рдоें рдПрдХ рдмाрд░ рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдХрд░ рджेрддी рдеी। рдорд╣ाрд╕рднा рдХी рдЖрдп рдФрд░ рд╡्рдпрдп рдХा рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे। рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдЕрд╕ाрдоाрди्рдп рд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рд╣ी рдЧ्рд░ाрдорд╕рднा рдХे рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рд╢ाрд╕рди рдоें рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХрд░рддी рдеी।
рдЖрдп рдХा рд╕्рд░ोрдд
------------
рдЪोрд▓ рдХाрд▓ीрди рдЕрди्рдп рдХрд░
рдЖрдпрдо рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдХрд░
рдорд░рдордЬ्рдЬाрдбि рд╡ृрдХ्рд╖ рдХрд░
рдХрдбрдоै рд╕ुрдкाрд░ी рдкрд░ рдХрд░
рдордиैрдЗрд░ै рдЧृрд╣ рдХрд░
рдХрдвै़рдЗрд░ै рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдк्рд░рддिрд╖्рдаाрдиों рдкрд░ рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд░
рдкेрд╡िрд░ рддेрд▓рдШाрдиी рдХрд░
рдХिрдбाрдХ्рдХाрд╢ु рдирд░ рдкрд╢ुрдзрди рдХрд░
рдХрдбिрдоै рд▓рдЧाрди
рдкाрдбिрдХाрд╡рд▓ рдЧ्рд░ाрдо рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХрд░
рд╡ाрд╢рд▓्рдкिрд░рдордо рдж्рд╡ाрд░ рдХрд░
рдордЧрди्рдоै рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХрд░
рдЖрдЬीрд╡рдХ्рдХाрд╢ु рдЖрдЬीрд╡िрдХा рдкрд░ рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд░
рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдЖрдп рдХा рдоुрдЦ्рдп рд╕ाрдзрди рднूрд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдеा। рднूрд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиे рд╕े рдкूрд░्рд╡ рднूрдоि рдХा рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг, рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдПрд╡ं рдиाрдк-рдЬोрдЦ рдХрд░ाрдИ рдЬाрддी рдеी। рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдЕрднिрд▓ेрдЦों рд╕े рдЬ्рдЮाрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि, рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдк्рд░рдердо рдПрд╡ं рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рдХे рдкैрд░ рдХी рдоाрдк рд╣ी рднूрдоि рдХी рд▓рдо्рдмाрдИ рдоाрдкрдиे рдХी рдЗрдХाрдИ рдмрдиी। рднूрдоिрдХрд░ рднूрдоि рдХी рдЙрд░्рд╡рд░рддा рдПрд╡ं рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдл़рд╕рд▓ рдЪрдХ्рд░ рджेрдЦрдиे рдХे рдмाрдж рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। рд╕рдо्рднрд╡рддः рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рднूрдоि рдХрд░ рдЙрдкрдЬ рдХा рдПрдХ рддिрд╣ाрдИ рд╣ुрдЖ рдХрд░рддा рдеा, рдЬिрд╕े рдЕрди्рди рд╡ рдирдХ़рдж рджोрдиों рд░ूрдкों рдоें рд▓िрдпा рдЬाрддा рдеा। рдЪोрд▓ рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдоें рднूрдоि рдХрд░ рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЕрди्рдп рдХрд░ों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдоिрд▓рддा рд╣ै।
рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡िрднाрдЧ рдХा рдЙрдЪ्рдЪ рдЕрдзिрдХाрд░ी 'рд╡рд░िрдд्рдкोрдд्рддрдЧрдХрдХ्' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдЗрди рдХрд░ों рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд् рдЪोрд▓ рд░ाрдЬा рдиिрдХрдЯрд╡рд░्рддी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рд▓ूрдЯ рдоाрд░ рд╕े рднी рдЕрдкрдиी рдЖрдп рдмрдв़ाрддे рдеे। рд╡िрд╡ाрд╣ рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдкрд░ рднी рдХрд░ рд▓рдЧрддा рдеा। рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдоें рдХрд░ो рд╡ рд╡рд╕ूрд▓िрдпों рдХे рд▓िрдП 'рд╣рд░ै' рдпा 'рд╡рд░ि', 'рдорд░ुрди्рдкाрдбु' рдФрд░ 'рдж्рд░ंрдбрдо्' рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрди्рди рдХा рдоाрди рдПрдХ рдХрд▓рдо (рддीрди рдорди) рдеा। рдмेрд▓ि рднूрдоि рдоाрдк рдХी рдЗрдХाрдИ рдеी। рд╕ोрдиे рдХे рд╕िрдХ्рдХे рдХो рдХाрд╢ु рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдЪोрд▓ рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдоें рднूрдоि рдХрд░ рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХрд░ рд▓рдЧाрдП рдЬाрддे рдеे, рдЬैрд╕े- рдорд░рдордЬ्рдЬाрдбि (рдЙрдкрдпोрдЧी рд╡ृрдХ्рд╖рдХрд░), рдХрдбрдоै (рд╕ुрдкाрдб़ी рдХे рдмाрдЧ़ाрди рдкрд░ рдХрд░), рдордиैрдЗрд░ै (рдЧृрд╣рдХрд░), рдХрдв़ैрдЗрд░ै (рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдк्рд░рддिрд╖्рдаाрди рдХрд░), рдкेрд╡िрд░ (рддेрд▓рдШाрдиी рдХрд░), рдкाрдбिрдХाрд╡рд▓ (рдЧ्рд░ाрдо рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХрд░), рдордЧрди्рдпै (рд╕्рд╡рд░्рдгрдХाрд░, рд▓ौрд╣рдХाрд░, рдХुрдо्рднрдХाрд░, рдмрдв़рдИ рдЖрджि рдХे рдкेрд╢ों рдкрд░ рд▓рдЧाрдпा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд░)।
рд╕ैрди्рдп рд╕ंрдЧрдарди
рдЪोрд▓ों рдХी рд╕्рдеाрдпी рд╕ेрдиा рдоें рдкैрджрд▓, рдЧрдЬाрд░ोрд╣ी, рдЕрд╢्рд╡ाрд░ोрд╣ी рдЖрджि рд╕ैрдиिрдХ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддे рдеे। рдЗрдирдХे рдкाрд╕ рдПрдХ рдмрдб़ी рдиौрд╕ेрдиा рдеी, рдЬो рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдк्рд░рдердо рдПрд╡ं рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдХे рд╕рдордп рдоें рдЪрд░рдоोрдд्рдХрд░्рд╖ рдкрд░ рдеी। рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рдЪोрд▓ों рдХी рдиौрд╕ेрдиा рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी 'рдЪोрд▓ों рдХी рдЭीрд▓' рдмрди рдЧрдИ। 'рдмрдб़рдкेрд░्рд░ рдХैрдХрдХोрд▓рд╕' рд░ाрдЬा рдХी рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдоें рддैрдиाрдд рдкैрджрд▓ рджрд▓ рдХो рдХрд╣рддे рдеे, рдЬрдмрдХि 'рдХुंрдЬिрд░-рдорд▓्рд▓рд░' рдЧрдЬाрд░ोрд╣ी рджрд▓ рдХो, 'рдХुрджिрд░ैрдЪ्рдЪैрд╡рдЧрд░' рдЕрд╢्рд╡ाрд░ोрд╣ी рджрд▓ рдХो, 'рдмिрд▓्рд▓िрдЧрд▓' рдзрдиुрд░्рдзाрд░ी рджрд▓ рдХो, 'рдХैрдХрдХोрд▓рд╕' рдкैрджрд▓ рд╕ेрдиा рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдХो, 'рд╕ैрдЧुрди्рджрд░' рднाрд▓ा рд╕े рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХрд░рдиे рдоें рдиिрдкुрдг рд╕ैрдиिрдХों рдХो рдПрд╡ं 'рд╡ेрд▓ैрдХ्рдХाрд░' рд░ाрдЬा рдХी рдЕрддिрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдЕंрдЧрд░рдХ्рд╖рдХ рдХो рдХрд╣рддे рдеे। рд╕ेрдиा рдЧुрд▓्рдоों рд╡ рдЫाрд╡рдиिрдпों (рдХрдбрдЧрдо) рдоें рд░рд╣рддी рдеी। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рд╕ेрдиा рдХी рдЯुрдХрдб़ी рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХो рдиाрдпрдХ рддрдеा рд╕ेрдиाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХो рдорд╣ाрджрдг्рдбрдиाрдпрдХ рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рд╕ेрдиा рдоें рдЕрдиेрдХ рд╕ेрдиाрдкрддि рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдеे, рдЬिрди्рд╣ें рдм्рд░рд╣्рдоाрдзिрд░ाрдЬ рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा।
рди्рдпाрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा
рд░ाрдЬा рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рд╣ोрддा рдеा। рдЪोрд▓ рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдоें рд░ाрдЬा рдХे рдзрд░्рдоाрд╕рди рдХा рдЕंрддिрдо рди्рдпाрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рд░ाрдЬा рдзрд░्рдоाрд╕рдирднрдЯ्рдЯ (рд╕्рдоृрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдЬ्рдЮाрддा, рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдПрд╡ं рд╡िрдж्рд╡ाрди) рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рди्рдпाрдп рдХрд░рддा рдеा। рдЫोрдЯे рд╡िрд╡ाрджों рдкрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рдиिрдЧрдо рдиिрд░्рдгрдп рджेрддे рдеे। рдЪोрд▓ों рдХी рджрдг्рдб рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЖрд░्рдеिрдХ рджрдг्рдб рдПрд╡ं рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЕрдкрдоाрди рдХा рджрдг्рдб рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдк्рд░ाрдпः рдЖрд░्рдеिрдХ рджрдг्рдб рдХाрд╢ु (рдоुрдж्рд░ा) рдоें рджिрдпा рдЬाрддा рдеा।
рдЪोрд▓рдХाрд▓ीрди рд╕рдоाрдЬ
рдЪोрд▓ों рдХे рд╕рдордп рдЬाрддि рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдПрд╡ं 'рд╡ेрд▓्рд▓ाрд▓' (рд╢ूрдж्рд░ рд╡рд░्рдЧ рдХे рдмрдб़े рднूрд╕्рд╡ाрдоी) рдХा рд╕्рдеाрди рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдеा। рдм्рд░ाрд╣्рдордгों рдХो рджी рдЧрдпी рдХрд░ рдоुрдХ्рдд рднूрдоि рдХो 'рдЪрддुрд░्рд╡ेрджि рдоंрдЧрд▓рдо्' рдХрд╣рддे рдеे। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХुрдЫ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╡рд░्рдЧो рдоें 'рдмрд▓ंрдЧै' рдХे рдкाрд╕ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ोрддे рдеे। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рдХ्рд╖рдд्рд░िрдп рдПрд╡ं рд╡ैрд╢्рдп рд╡рд░्рдЧ рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдирд╣ीं рдеा। рдЪोрд▓ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдХुрдЫ рд╡рд░्рдЧों рдХो рдЕрдЫूрдд (рдкрд░ैрдпा) рдоाрдиा рдЬाрддा рдеा। рд╡ेрд▓्рд▓ाрд▓ рд╢ूрдж्рд░ рдХृрд╖рдХ рдеे। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рдЙрдЪ्рдЪ рд╡рд░्рдЧ рдХे рдкुрд░ुрд╖ों рддрдеा рдиिрдо्рди рд╡рд░्рдЧ рдХी рдорд╣िрд▓ाрдУं рд╕े рд░рдерд░ाрдЬ рдиाрдордХ рдПрдХ рдирдпे рд╡рд░्рдЧ рдХा рдЙрджрдп рд╣ुрдЖ। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рд╕्рдеिрддि рдкूрд░्рд╡рдХाрд▓ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдмेрд╣рддрд░ рдеी। рдЙрдЪ्рдЪ рдХुрд▓ рдХी рд╕्рдд्рд░िрдпां рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╕े рд╕ंрдмрдж्рдз рдеीं, рдХिрди्рддु рд╕рддी рдк्рд░рдеा рдПрд╡ं рджेрд╡рджाрд╕ी рдк्рд░рдеा рдЬैрд╕ी рдХुрд░ीрддिрдпां рднी рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдеीं। рджाрд╕ рдк्рд░рдеा рдХा рднी рдк्рд░рдЪрд▓рди рдеा।
рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕्рдеिрддि
рдЪोрд▓ों рдХे рд╕рдордп рдоें рд╡ैрд╖्рдгрд╡ рдзрд░्рдо рдПрд╡ं рд╢ैрд╡ рдзрд░्рдо рд╡्рдпाрдкрдХ рдк्рд░рдЪाрд░ рд╣ुрдЖ। рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рдЗрдирдХे рдорддों рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдоें рд╢ैрд╡-рдиाрдпрдиाрд░ों рдПрд╡ं рд╡ैрд╖्рдгрд╡-рдЖрд▓рд╡ाрд░ों рдиे рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдИ। рдЕрдзिрдХрддрд░ рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХ рдХрдЯ्рдЯрд░ рд╢ैрд╡ рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢ैрд╡ рдзрд░्рдо рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдоें рдЧрд╣рд░ी рд░ुрдЪि рд▓ी। рдЪोрд▓ рдирд░ेрд╢ рдЖрджिрдд्рдп (рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢) рдиे рд╢िрд╡ рдкूрдЬा рдХे рд▓िрдП рдХाрд╡ेрд░ी рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рд╢िрд╡ рдоंрджिрд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рдкुрдд्рд░ рдкрд░ाрди्рддрдХ рдк्рд░рдердо рдиे рдЗрди्рд╣ीं рдХी рдЕрд░ाрдзрдиा рдоें 'рджрдн्рд░рд╕рднा' рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рд╡ाрдпा। рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдк्рд░рдердо рдХे рдХाрд▓ рдоें рддो рд╢ैрд╡ рдзрд░्рдо рдЕрдкрдиे рдЪрд░рдоोрдд्рдХрд░्рд╖ рдкрд░ рдкрд╣ुंрдЪ рдЧрдпा। рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдиे рддंрдЬौрд░ рдоें'‘рд░ाрд░ाрдЬेрд╢्рд╡рд░' рдЕрдерд╡ा 'рдмृрд╣рджीрд╢्рд╡рд░' рдоंрджिрд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рд╡ाрдпा, рд╕ाрде рд╣ी 'рд╢िрд╡рдкाрджрд╢ेрдЦрд░' рдХी рдЙрдкाрдзि рднी рдзाрд░рдг рдХी। рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдХे рд╕рдордп рд╢ैрд╡ рд╕рди्рдд 'рдирдо्рдмिрдЖрдг्рдбाрд░рдирдо्рдмि' рдиे рд╢ैрд╡ рдоंрдд्рд░ों рдХो рдзрд░्рдордЧ्рд░ंрде рдоें рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ीрдд рдХिрдпा। рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें рд╡ैрд╖्рдгрд╡ рдордд рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдЖрдЪाрд░्рдп рд░ाрдоाрдиुрдЬाрдЪाрд░्рдп рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡िрд╢िрд╖्рдЯाрдж्рд╡ैрдд рдордд рдХा рдк्рд░рддिрдкाрджрди рдХिрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рдж्рд╡िрддीрдп рдж्рд╡ाрд░ा рдЪिрджрдо्рдмрд░рдо् рдоंрджिрд░ рд╕े рдЧोрд╡िрди्рджрд░ाрдЬ рд╡िрд╖्рдгु рдХी рдоूрд░्рддि рдХो рд╕рдоुрдж्рд░ рдоें рдлेंрдХ рджेрдиे рдХे рдмाрдж рдЙрд╕े рддिрдо्рдкрддि рдХे рд╡िрд╢ाрд▓ рд╡ैрд╖्рдгрд╡ рдоंрджिрд░ рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рд╡ाрдпा।
рд╕ाрд╣िрдд्рдп
рдЪोрд▓ рд░ाрдЬाрдУं рдХे рд╕рдордп рдоें рддрдоिрд▓ рднाрд╖ा рдПрд╡ं рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ। рддрдоिрд▓ рдХрд╡िрдпों рдоें рдк्рд░рд╕िрдж्рдз 'рдЬрдпрди्рдЧोрди्рджाрд░' рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рдк्рд░рдердо рдХा рд░ाрдЬрдХрд╡ि рдеा। рдЙрд╕рдиे 'рдХрд▓िрдЧुрдд्рддिрдкुрд░ाрдг' рдиाрдо рдХे рдЧ्рд░ंрде рдХी рд░рдЪрдиा рдХीं рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рддृрддीрдп рдХे рджрд░рдмाрд░ рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдХрд╡ि рдХंрдмрди рдХा рдХाрд▓ рддрдоिрд▓ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд╕्рд╡рд░्рдг рдХाрд▓ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдХी рдЕрди्рдп рд░рдЪрдиाрдпें рд╢ेрдХ्рдХिрд▓्рд▓ाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрд░рдЪिрдд 'рдкेрд░िрдп рдкुрд░ाрдгрдо्', рдкुрд▓рдЧेрди्рджि рдХी рдирд▓рдмेрдо्рдмा рддрдеा рддिрд░ूрдХ्рддрджेрд╡рд░ рдХी 'рдЬीрд╡рдХ рдЪिрди्рддाрдордгि' рд╣ै। рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рдж्рд╡िрддीрдп (1130-50) рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рд╢ेрдХ्рдХिрд▓ाрд░ рдиे рддिрд░ुрддोрдг्рдбाрд░ рдкुрд░ाрдгрдо् рдпो рдкрд░िрдпрдкुрд░ाрдгрдо् рд▓िрдЦा рд╣ै। рдпрд╣ рддрдоिрд▓ рд╢ैрд╡ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЧ्рд░ंрде рд╣ै। рдк्рд░िрдпрдкूрд░्рдгрдо рдпा рд╢ेрдЦрд░ рдХी 'рддिрд░ूрдЯोрдг्рдбрдкूрд░्рдгрдо्' рдХो рдкांрдЪрд╡ा рд╡ेрдж рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдоाрдоूрд▓рдиाрд░ рдк्рд░рдоुрдЦ рдк्рд░ाрдЪीрди рддрдоिрд▓ рдХрд╡ि рдеे, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиा рдоें рдирди्рдж рд╡ंрд╢ рдПрд╡ं рдоौрд░्рдп рд╡ंрд╢ рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдХे рдЕрди्рдп рдзाрд░्рдоिрдХ рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдирди्рджी рдХा 'рддिрд░ुрд╡िрд▓ाрдИрдпाрджрд▓ рдкूрд░्рдгрдо्' рдирдо्рдмि, рдЖंрдбाрд░рдирдо्рдмि рдХा 'рддिрд░ुрдоुрд▓ाрдИ-рдХांрдбрдкूрд░्рдгрдо्' рддрдеा рдЕрдоुрджрдиाрд░ рдХा 'рд░ाрдоाрдиुрдЬ рдиुрд░рджाрджि' рд╣ैं। рддрдоिрд▓ рдХाрд╡्рдп рдоें рдЖрдЧрдо рд╡рд░्рдЧ рдХी рдХрд╡िрддाрдПं рднрдЧрд╡ाрди рд╢िрд╡ рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдоें рд▓िрдЦी рдЧрдпी рд╣ैं।
рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЬीрд╡рди
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╡ैрднрд╡ рд╕े рдЙрд╕рдХे рд╢ाрд╕рдХों рдХे рд▓िрдП рддंрдЬौрд░, рдЧंрдЧрдИрдХोंрдбрдЪोрд▓рдкुрд░рдо, рдХांрдЪी рдЬैрд╕े рдмрдб़े рдирдЧрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ो рд╕рдХा। рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдмрдб़े-рдмрдб़े рдорд╣рд▓, рдЬो рдмाрдЧ़ाрдиों рд╕े рд╕ुрд╕рдЬ्рдЬिрдд рдеे, рдмрдирд╡ाрдП। рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдкाँрдЪ рдФрд░ рд╕ाрдд рдоंрдЬ़िрд▓ी рдЗрдоाрд░рддें рдмрдирд╡ाрдпीं рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╕рд░рджाрд░ों рдХे рдкाрд╕ рддीрди рд╕े рдкाँрдЪ рдоंрдЬ़िрд▓े рдорд╣рд▓ рдеे। рджुрд░्рднाрдЧ्рдпрд╡рд╢ рдЙрд╕ рдХाрд▓ рдХी рдПрдХ рднी рдЗрдоाрд░рдд рдРрд╕ी рдирд╣ीं рдмрдЪी рд╣ै। рдЪोрд▓ों рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдЧंрдЧрдИрдХोंрдбрдЪोрд▓рдкुрд░рдо рдЕрдм рддंрдЬौрд░ рдХे рдиिрдХрдЯ рдПрдХ рдЫोрдЯा рд╕ा рдЧाँрд╡ рдоाрдд्рд░ рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕े рд╣рдоें рдЪोрд▓ рд╢ाрд╕рдХों рдФрд░ рдЙрдирдХे рдоंрдд्рд░िрдпों рддрдеा рдмрдб़े рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХे рд╡िрд╢ाрд▓ рдорд╣рд▓ों рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╡ैрднрд╡ рдХे рдмाрд░े рдоें рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै।
рдорди्рджिрд░ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХрд▓ा
рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдХे рдпुрдЧ рдоें рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдоें рдорди्рджिрд░ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдЕрдкрдиे рд╢िрдЦрд░ рдкрд░ рдеा। рдЗрдирдХे рд╕рдордп рдорди्рджिрд░ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдоें рдПрдХ рдирдпी рд╢ैрд▓ी рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рд╢ैрд▓ी рдХो 'рдж्рд░рд╡िрдб़' рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдЕрдзिрдХांрд╢ рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдоें рд╕ीрдоिрдд рдеी। рдЗрд╕рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдпрд╣ рдеी рдХि, рдЧрд░्рднрдЧृрд╣, рдЕрд░्рдеाрдд् рдк्рд░рддिрдоा рдХрдХ्рд╖ рдХे рдКрдкрд░ рдПрдХ рдХे рдмाрдж рдПрдХ рдХрд░ рдкाँрдЪ рд╕े рд╕ाрдд рдоंрдЬ़िрд▓ों рддрдХ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ोрддा рдеा। рд╣рд░ рдоंрдЬ़िрд▓ рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╢ैрд▓ी рдоें рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ोрддी рдеी рдЬिрд╕े 'рд╡िрдоाрди' рдХрд╣рддे рдеे। рдк्рд░рддिрдоा рдХрдХ्рд╖ рдХे рд╕ाрдордиे рдЦрдо्рдмों рд╡ाрд▓ा рдФрд░ рд╕рдкाрдЯ рдЫрдд рдХा рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рд╣ौрд▓ рдеा, рдЬिрд╕े 'рдоंрдбрдк' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдЦрдо्рдмों рдкрд░ рдмाрд░ीрдХ рдЦुрджाрдИ рд╣ोрддी рдеी। рдоंрдбрдк рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрд╡рд╕рд░ों рдкрд░ рд╕рднाрдПँ рд╣ोрддी рдеीं рдФрд░ 'рджेрд╡рджाрд╕िрдпों' рдХा рдиृрдд्рдп рд╣ोрддा рдеा। рджेрд╡рджाрд╕िрдпाँ рдРрд╕ी рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рдХрд╣рддे рдеे, рдЬिрди्рд╣ें рджेрд╡рддाрдУं рдХी рд╕ेрд╡ा рдХे рд▓िрдП рдЕрд░्рдкिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдХрднी-рдХрднी рдк्рд░рддिрдоा рдХрдХ्рд╖ рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдПрдХ рдЧрд▓िрдпाрд░ा рд╣ोрддा рдеा। рддाрдХि рднрдХ्рдд рд▓ोрдЧ рдк्рд░рддिрдоा рдХी рдкрд░िрдХ्рд░рдоा рдХрд░ рд╕рдХें। рдЗрд╕ рдЧрд▓िрдпाрд░े рдоें рднी рдХрдИ рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं рдХी рдоूрд░्рддिрдпाँ рд╣ोрддी рдеीं। рдоंрдбрдк рддрдеा рдк्рд░рддिрдоा рдХрдХ्рд╖ рдПрдХ рдКँрдЪी рджीрд╡ाрд░ों рд╡ाрд▓े рдмрд╣ुрдд рдмрдб़े рдк्рд░ांрдЧрдг рд╕े рдШिрд░ा рд░рд╣рддा рдеा, рдЬिрд╕рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдмрдб़े-рдмрдб़े рджрд░рд╡ाрдЬ़े рдеे рдЬो 'рдЧोрдкुрд░рдо्' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиे рдЬाрддे рдеे। рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рд╡िрдоाрдиों рдХो рдФрд░ рдКँрдЪा рдХрд░рдиे рдХा рд░िрд╡ाрдЬ рдмрдв़рддा рдЧрдпा, рдк्рд░ांрдЧрдгों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рджो рдпा рддीрди рддрдХ рдмрдв़ा рджी рдЧрдИ рддрдеा рдЧोрдкुрд░рдо् рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рднрд╡्рдп рд╣ोрддे рдЧрдП। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдорди्рджिрд░ों рдиे рдЫोрдЯे-рдоोрдЯे рдорд╣рд▓ рдЕрдерд╡ा рд╢рд╣рд░ों рдХा рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░ рд▓िрдпा। рдЬिрд╕рдоें рдкुрд░ोрд╣िрдд рддрдеा рдорди्рджिрд░ рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдЕрди्рдп рд▓ोрдЧ рд░рд╣рддे рдеे। рдорди्рджिрд░ों рдХो рдЦрд░्рдЪे рдХे рд▓िрдП рдХрд░-рдоुрдХ्рдд рднूрдоि рдХा рдЕрдиुрджाрди рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдзрдиी рд╡्рдпाрдкाрд░ी рднी рдЗрди्рд╣ें рджाрди рджेрддे рдеे। рдХुрдЫ рдорди्рджिрд░ों рдХे рдкाрд╕ рддो рдЗрддрдиी рд╕рдо्рдкрдд्рддि рд╣ो рдЧрдИ рдХि, рд╡े рднी рд╡्рдпाрдкाрд░ рдФрд░ рдЛрдг рджेрдиे рдХा рдХाрдо рдХрд░рдиे рд▓рдЧे।
рдж्рд░рд╡िрдб़ рд╢ैрд▓ी рдХे рдЖрд░рдо्рдн рдХे рдХाрд▓ рдХे рдорди्рджिрд░ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХा рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣рдоें рдХांрдЪी рдоें рдХैрд▓ाрд╢рдиाрдеाрд░ рдоंрджिрд░ рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣рдоें рддंрдЬाрд╡ुрд░ рдоें рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдк्рд░рдердо рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдоिрдд 'рдмृрд╣рджीрд╢्рд╡рд░ рдорди्рджिрд░' рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕े рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рдорди्рджिрд░ рдХрд╣ рдХрд░ рдкुрдХाрд░ा рдЬाрддा рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдорди्рджिрд░ों рдоें рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं рдХी рдк्рд░рддिрдоाрдУं рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЕрдкрдиी рддрдеा рд░ाрдиिрдпों рдХी рдоूрд░्рддिрдпाँ рднी рдк्рд░рддिрд╖्рдаाрдкिрдд рдХрд░рддे рдеे। рдЧंрдЧाрдИрдХोंрдбाрдЪोрд▓ाрдкुрд░рдо् рдХे рдорди्рджिрд░ рдоें рднी, рдпрдж्рдпрдкि рдпрд╣ рдЯूрдЯी-рдлूрдЯी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╣ै, рд╣рдоें рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдХे рдХाрд▓ рдХे рдорди्рджिрд░ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рд╢ैрд▓ी рдХा рдЕрдЪ्рдЫा рдЙрджाрд╣рд░рдг рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ै। рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдХे рдЕрди्рдп рдЬрдЧрд╣ों рдоें рднी рдмрдб़ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдорди्рджिрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ाрдпा рдЧрдпा। рд▓ेрдХिрди рдЪोрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯों рдиे рдРрд╕े рдХाрд░्рдпों рдХो рдкрдб़ोрд╕ी рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рдЬрдирддा рдХो рд▓ूрдЯрдХрд░ рдХिрдпा।
рдЪोрд▓ों рдХे рдкрддрди рдХे рдмाрдж рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рдФрд░ рд╣ोрдпрд╕рд▓ों рдиे рдорди्рджिрд░ рдиिрд░्рдоाрдг рдХा рдХाрдо рдЬाрд░ी рд░рдЦा। рдзाрд░рд╡ाрд░ рдЬ़िрд▓े рддрдеा рд╣ोрдпрд╕рд▓ों рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी 'рд╣ेрд▓ेрдмिрдб' рдоें рдХрдИ рдорди्рджिрд░ рд╣ैं। рдЗрдирдоें рд╕рдмрд╕े рднрд╡्рдп 'рд╣ोрдпрд╕рд▓ेрд╢्рд╡рд░ рдорди्рджिрд░' рд╣ै। рдЪाрд▓ुрдХ्рдп рд╢ैрд▓ी рдХा рдпрд╣ рд╕рдмрд╕े рдЕрдЪ्рдЫा рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдорди्рджिрд░ рдоें рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं рдФрд░ рдЙрдирдХे рдкрд░िрдЪाрд░рдХों, рдпрдХ्рд╖ рдФрд░ рдпрдХ्рд╖िрдгी рдХी рдоूрд░्рддिрдпों рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдРрд╕े рдЪिрдд्рд░рдкрдЯ्рдЯ рд╣ैं рдЬिрди рдкрд░ рдЬीрд╡рди рдХे рд╡िрднिрди्рди рдкрд╣рд▓ुрдУं, рдЬैрд╕े рдиृрдд्рдп рдХрд▓ा, рд╕ंрдЧीрдд, рдпुрдж्рдз рдФрд░ рдк्рд░рдгрдп рдХे рджृрд╢्рдп рддрд░ाрд╢े рд╣ुрдП рд╣ैं। рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рдк्рд░рдоाрдгिрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЬीрд╡рди рдФрд░ рдзрд░्рдо рдоें рдмрд╣ुрдд рдЧрд╣рд░ा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдеा। рдЖрдо рдЖрджрдоी рдХे рд▓िрдП рдорди्рджिрд░ рдоाрдд्рд░ рдкूрдЬा рдХा рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЬीрд╡рди рдХा рднी рдХेрди्рдж्рд░ рдеा।
рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдоें рд╡ाрд╕्рддु рдХрд▓ा рднी рдмрдб़ी рд╡िрдХрд╕िрдд рдеी। рдЗрд╕рдХा рдПрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣рдоें рд╢्рд░ाрд╡рдг рдмेрд▓рдЧोрд▓ा рдоें 'рдЧोрдорддेрд╢्рд╡рд░' рдХी рд╡िрд╢ाрд▓ рдк्рд░рддिрдоा рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рдк्рд░рддिрдоा рдЧрдв़рдиे рдХी рдХрд▓ा рднी рдЕрдкрдиे рд╢िрдЦрд░ рдкрд░ рдеी, рдЬैрд╕ा рдХि рд╣рдо рдиृрдд्рдп рдХी рдоुрдж्рд░ा рдоें рд╢िрд╡, рдирдЯрд░ाрдЬ, рдХी рдк्рд░рддिрдоा рдоें рджेрдЦрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдХी рдирдЯрд░ाрдЬ рдХी рдк्рд░рддिрдоाрдПँ, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЬो рдХांрд╕्рдп рдоें рдЧрдв़ी рдЧрдИ рд╣ैं, рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдХी рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ैं। рдпे рдоूрд░्рддिрдпाँ рднाрд░рддीрдп рддрдеा рд╡िрджेрд╢ी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ाрд▓рдпों рдХी рд╢ोрднा рд╣ैं।
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдкрддрди
рдЪोрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕंрддिрдо рд╢ाрд╕рдХ рдХुрд▓ोрдд्рддुंрдЧ рдж्рд╡िрддीрдп рдХे рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ी рдиिрд░्рдмрд▓ рдеे। рд╡े рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬ्рдп рдХो рдЕрдХ्рд╖ुрдг्рдг рдмрдиा рд░рдЦрдиे рдоें рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣े। рд╕ुрджूрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рдкाрдг्рдб्рдп, рдХेрд░рд▓ рдФрд░ рд╕िंрд╣рд▓ (рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा) рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдмрд╣ुрдд рдмрдв़ рдЧрдИ рдеी рдФрд░ рд╡े рдЪोрд▓ों рдХी рдЕрдзीрдирддा рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ो рдЧрдП। рд╕рдоुрдж्рд░ рдкाрд░ рдХे рдЬिрди рдж्рд╡ीрдкों рд╡ рдк्рд░рджेрд╢ों рдкрд░ рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рдердо рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрдзिрдкрдд्рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднी рдЕрдм рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ी। рдж्рд╡ाрд░рд╕рдоुрдж्рд░ рдХे рд╣ोрдпрд╕ाрд▓ рдФрд░ рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрди्рдп рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ों рдХे рдЙрдд्рдХрд░्рд╖ рдХे рдХाрд░рдг рдЪोрд▓ рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдм рд╕рд░्рд╡рдеा рдХ्рд╖ीрдг рд╣ो рдЧрдпा। рдЪोрд▓ों рдХे рдЕрдиेрдХ рд╕ाрдорди्рдд рдЗрд╕ рд╕рдордп рдиिрд░рди्рддрд░ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рд▓िрдП рддрдд्рдкрд░ рд░рд╣рддे рдеे, рдФрд░ рдЪोрд▓ рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ рдХे рдЕрди्рддःрдкुрд░ рд╡ рд░ाрдЬрджрд░рдмाрд░ рднी рд╖рдб़рдпрдд्рд░ों рдХे рдЕрдб्рдбे рдмрдиे рд╣ुрдП рдеे। рдЗрд╕ рд╕्рдеिрддि рдоें рдЪोрд▓ рд░ाрдЬाрдУं рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕рд░्рд╡рдеा рдирдЧрдг्рдп рд╣ो рдЧрдИ рдеी। рдЪोрд▓ рдкрд▓्рд▓рд╡ рдХे рд╕ाрдоंрдд рдеे। рдкрд▓्рд▓рд╡ рд╡ंрд╢ рдХे рдз्рд╡ंрд╕ाрд╡рд╕ेрд╕ो рдкрд░ рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢ рдХी рдиींрд╡ рд░рдЦी рдЧрдпी рдеी।












































No comments:
Post a Comment